Đề 8 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Chẩn đoán hình ảnh

MRI có độ tương phản mô mềm rất cao, vượt trội so với X-quang và CT, do đó là lựa chọn tốt nhất để khảo sát mô mềm, dây chằng, sụn, tủy xương, não, tủy sống... Siêu âm cũng khảo sát mô mềm tốt nhưng hạn chế bởi xương và khí.

Nhiễu ảnh chuyển động (motion artifact) là loại nhiễu phổ biến trong MRI do bệnh nhân không nằm yên, đặc biệt trong các khảo sát vùng bụng hoặc ngực. Nó làm mờ ảnh, giảm chất lượng chẩn đoán.

Ưu điểm lớn nhất của siêu âm là không dùng bức xạ ion hóa, an toàn cho phụ nữ mang thai và trẻ em. Siêu âm có khả năng khảo sát mạch máu thời gian thực (Doppler), nhưng độ phân giải không gian không bằng CT/MRI và kém xuyên thấu qua xương.

CT mạch vành là kỹ thuật không xâm lấn, không cần đưa ống thông vào động mạch vành như DSA (chụp mạch vành xâm lấn). DSA có độ phân giải cao hơn và có thể can thiệp (nong mạch, đặt stent), nhưng xâm lấn và có nguy cơ biến chứng cao hơn CT.

Số đo Hounsfield (HU) trong CT định lượng độ hấp thụ tia X của mô. Nước có giá trị 0 HU, không khí âm, xương dương. HU phản ánh mật độ electron và nguyên tử lượng của mô, liên quan đến khả năng hấp thụ tia X.

Siêu âm tim (echocardiography) là phương pháp phổ biến, kinh tế và hiệu quả để đánh giá chức năng thất trái, van tim, và các cấu trúc tim khác. X-quang ngực ít giá trị trong đánh giá chức năng thất trái. CT và MRI tim có thể đánh giá chức năng thất trái nhưng thường dùng cho các mục đích chuyên sâu hơn.

Nguyên tắc ALARA (As Low As Reasonably Achievable) là nguyên tắc quan trọng trong chẩn đoán hình ảnh bức xạ, nhằm giảm thiểu liều bức xạ cho bệnh nhân và nhân viên y tế ở mức thấp nhất có thể đạt được mà vẫn đảm bảo chất lượng hình ảnh đủ cho chẩn đoán.

Chụp nhũ ảnh (mammography) là kỹ thuật X-quang vú chuyên biệt, mục tiêu hàng đầu là phát hiện sớm ung thư vú, đặc biệt là các vi vôi hóa và khối u nhỏ.

MRI dựa trên nguyên lý cộng hưởng từ hạt nhân (Nuclear Magnetic Resonance - NMR). Các hạt nhân nguyên tử (thường là proton của hydro) hấp thụ và phát lại năng lượng khi đặt trong từ trường và kích thích bằng sóng radio.

CT (chụp cắt lớp vi tính) sử dụng tia X, không dùng từ trường. MRI (cộng hưởng từ), fMRI (MRI chức năng), và MRA (chụp mạch máu cộng hưởng từ) đều dựa trên nguyên lý từ trường mạnh.

X-quang sử dụng bức xạ ion hóa để tạo ảnh. Siêu âm dùng sóng âm, MRI dùng từ trường và sóng radio, nội soi là thủ thuật xâm lấn trực quan.

`T1W` (T1-weighted) và `T2W` (T2-weighted) là các chuỗi xung cơ bản trong MRI, tạo ra hình ảnh có độ tương phản khác nhau giữa các mô dựa trên thời gian hồi phục T1 và T2 của proton hydrogen.

Siêu âm không sử dụng bức xạ ion hóa (tia X) và cũng không dùng từ trường. X-quang và CT dùng tia X (bức xạ ion hóa), MRI dùng từ trường và sóng radio.

Ưu điểm lớn nhất của MRI trong chẩn đoán hình ảnh thần kinh (não, tủy sống) là độ tương phản mô mềm cao hơn CT, giúp phân biệt rõ chất xám, chất trắng, các cấu trúc thần kinh và tổn thương mô mềm. CT chụp nhanh hơn và ít bị nhiễu ảnh kim loại hơn, nhưng độ tương phản mô mềm kém hơn. MRI thường đắt hơn CT.

MRI cột sống là phương pháp ưu tiên để đánh giá thoát vị đĩa đệm và các bệnh lý tủy sống, dây thần kinh do độ tương phản mô mềm cao, khảo sát tốt đĩa đệm, dây chằng, tủy sống. CT và X-quang ít giá trị trong đánh giá mô mềm và đĩa đệm.

Trong siêu âm Doppler màu, màu đỏ thường quy ước dòng chảy hướng về đầu dò, màu xanh hướng ra xa đầu dò. Màu sắc thể hiện hướng dòng chảy, còn thang màu (độ đậm nhạt) thể hiện vận tốc.

Thành phần PET (Positron Emission Tomography) trong PET/CT cung cấp thông tin chủ yếu về chức năng chuyển hóa của mô, dựa trên sự phân bố của chất phóng xạ (như FDG). Thành phần CT cung cấp thông tin giải phẫu và độ phân giải không gian cao.

Trong y học hạt nhân, chất phóng xạ gắn với dược chất (radiopharmaceutical) để dược chất đưa chất phóng xạ đến cơ quan hoặc mô đích, từ đó ghi nhận và theo dõi các quá trình sinh học, chức năng của cơ quan đó. Ví dụ, FDG trong PET/CT theo dõi chuyển hóa glucose.

Thuốc cản quang gốc iodine chủ yếu được sử dụng trong chụp CT và một số kỹ thuật X-quang đặc biệt (như chụp đường tiêu hóa có cản quang). Siêu âm thường dùng chất tương phản vi bóng, MRI dùng gadolinium.

`Dấu hiệu halo` (halo sign) trong chẩn đoán hình ảnh thường mô tả hình ảnh khối tổn thương có viền giảm đậm độ hoặc giảm tín hiệu xung quanh, tạo hình ảnh như `vầng hào quang`. Nó có thể gặp trong nhiều bệnh lý khác nhau, tùy thuộc vào bối cảnh lâm sàng và vị trí tổn thương.

Siêu âm bụng là phương pháp đầu tay, thường được sử dụng đầu tiên để khảo sát gan mật khi nghi ngờ sỏi mật do tính kinh tế, không xâm lấn, không bức xạ và khả năng phát hiện sỏi mật tốt. X-quang bụng ít giá trị, CT và MRI thường dùng khi siêu âm không đủ thông tin hoặc cần đánh giá chuyên sâu hơn.

PET/CT chủ yếu dùng để đánh giá giai đoạn ung thư, phát hiện di căn xa, và theo dõi đáp ứng điều trị. Nó ít nhạy trong phát hiện ung thư giai đoạn rất sớm hoặc các khối u nhỏ. Hướng dẫn sinh thiết thường dùng siêu âm hoặc CT.

Nhiễu ảnh kim loại (metal artifact) là loại nhiễu phổ biến trong CT khi có vật liệu kim loại trong cơ thể, do kim loại hấp thụ mạnh tia X, gây ra các vệt sáng và tối giả tạo, làm giảm chất lượng hình ảnh xung quanh vùng kim loại.

Siêu âm Doppler chủ yếu đánh giá mạch máu và dòng chảy, ít giá trị trong đánh giá tổn thương xương. X-quang, CT và MRI đều là các phương pháp tốt để khảo sát xương, với CT thường được ưu tiên trong chấn thương và X-quang là phương pháp cơ bản ban đầu.

X-quang tim phổi thẳng không thể đánh giá trực tiếp mạch vành. Các chỉ định thường quy bao gồm đau ngực, ho kéo dài, khó thở, nghi ngờ bệnh lý phổi, tim, trung thất. Đánh giá mạch vành cần các kỹ thuật chuyên biệt hơn như CT mạch vành hoặc DSA.

Siêu âm sử dụng sóng âm có tần số cao (thường từ 2-18 MHz), vượt quá ngưỡng nghe của con người (khoảng 20 kHz). ECG và EEG ghi lại hoạt động điện, X-quang dùng tia X.

SPECT (Single Photon Emission Computed Tomography) phát hiện photon đơn (tia gamma) phát ra từ chất phóng xạ. PET (Positron Emission Tomography) phát hiện cặp photon gamma được tạo ra khi positron (phản hạt của electron) phát ra từ chất phóng xạ hủy cặp với electron.

Gadolinium là chất tương phản từ thường dùng trong MRI. Với khảo sát gan mật, các chế phẩm gadolinium đặc hiệu cho gan (như gadoxetate disodium - Primovist) giúp tăng cường độ tương phản và phát hiện tổn thương gan tốt hơn. Barium sulfate dùng cho đường tiêu hóa, iodine cho CT/X-quang, vi bóng cho siêu âm.

Chụp X-quang ngực thường quy là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh không can thiệp. Các kỹ thuật còn lại (sinh thiết, nong mạch, dẫn lưu áp xe) đều là các thủ thuật can thiệp có sử dụng hình ảnh học để dẫn đường và hỗ trợ.

Siêu âm không dùng để đo mật độ xương thai nhi. Siêu âm sản khoa được ứng dụng rộng rãi để xác định tuổi thai, đánh giá dị tật thai nhi, theo dõi sự phát triển, vị trí nhau thai, nước ối, và nhiều mục đích khác.