Đề 8 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dẫn luận ngôn ngữ

Chuyển mã (code-switching) là hiện tượng người song ngữ hoặc đa ngữ chuyển đổi giữa các ngôn ngữ khác nhau trong cùng một cuộc trò chuyện hoặc ngữ cảnh giao tiếp. Các lựa chọn khác mô tả các khái niệm ngôn ngữ học khác nhau.

Sử dụng quá quy tắc (overgeneralization) là lỗi phổ biến khi trẻ em học ngôn ngữ, ví dụ như áp dụng quy tắc thêm `-ed` cho tất cả động từ quá khứ (ví dụ: `goed` thay vì `went`). Đây là dấu hiệu cho thấy trẻ đang học quy tắc ngôn ngữ, không phải chỉ bắt chước.

Sự khác biệt chính nằm ở thời điểm và cách thức học. Ngôn ngữ mẹ đẻ được học từ nhỏ một cách tự nhiên trong môi trường gia đình và xã hội. Ngoại ngữ được học một cách có ý thức, thường ở độ tuổi lớn hơn, thông qua giáo dục hoặc tự học. Các yếu tố khác không phải là tiêu chí phân biệt chính.

Chức năng giao tiếp chủ yếu dùng để trao đổi thông tin, ý tưởng, sự kiện. Chức năng biểu đạt cảm xúc lại tập trung vào việc thể hiện cảm xúc, thái độ, quan điểm của người nói. Cả hai đều là chức năng quan trọng của ngôn ngữ, nhưng mục đích chính khác nhau.

Ngữ pháp phổ quát (UG) là lý thuyết cho rằng con người sinh ra đã được trang bị sẵn một `thiết bị học ngôn ngữ` chứa các nguyên tắc và tham số phổ quát. Trẻ em sử dụng UG để học bất kỳ ngôn ngữ nào một cách nhanh chóng. Các lựa chọn khác phản ánh các quan điểm khác hoặc hiểu sai về UG.

Thuyết Sapir-Whorf (tương đối ngôn ngữ) cho rằng ngôn ngữ mà chúng ta sử dụng có thể ảnh hưởng đến cách chúng ta suy nghĩ và nhận thức về thế giới. Mức độ ảnh hưởng và tính quyết định của ngôn ngữ vẫn còn là vấn đề tranh luận, nhưng ý chính là ngôn ngữ có vai trò nhất định trong nhận thức.

Phân tích phổ nghiệm (spectrographic analysis) là phương pháp chính trong ngữ âm học để trực quan hóa và phân tích âm thanh lời nói. Nó sử dụng máy phổ nghiệm âm thanh để tạo ra hình ảnh trực quan về các đặc tính âm thanh. Các phương pháp khác thuộc về các lĩnh vực nghiên cứu khác.

Giao thoa ngôn ngữ (language contact) xảy ra khi cộng đồng người nói các ngôn ngữ khác nhau tiếp xúc với nhau, dẫn đến sự vay mượn từ vựng, cấu trúc ngữ pháp, và các thay đổi ngôn ngữ khác. Đây là một quá trình tự nhiên và phổ biến trong lịch sử ngôn ngữ.

Từ mượn (loanword) là từ được một ngôn ngữ tiếp nhận từ một ngôn ngữ khác. Ví dụ, `computer` (máy tính) là từ mượn tiếng Anh trong tiếng Việt. Các lựa chọn khác không liên quan đến khái niệm từ mượn.

Ngôn ngữ là một hệ thống ký hiệu (từ, ngữ pháp) mang tính tùy ý (mối quan hệ giữa ký hiệu và ý nghĩa là quy ước, không tự nhiên) được con người sử dụng để giao tiếp. Các lựa chọn khác quá rộng hoặc quá hẹp so với định nghĩa chính xác.

Biến thể ngôn ngữ (language variation) trong ngôn ngữ học xã hội nghiên cứu sự khác biệt trong cách sử dụng ngôn ngữ do các yếu tố xã hội như địa lý, tầng lớp, giới tính, tuổi tác, v.v. gây ra. Các lựa chọn khác không phải là trọng tâm của biến thể ngôn ngữ trong ngữ cảnh này.

Âm chính (nucleus), thường là một nguyên âm, là thành phần cốt lõi và bắt buộc của mọi âm tiết. Phụ âm đầu và phụ âm cuối là các thành phần tùy chọn, có thể có hoặc không trong một âm tiết. Thanh điệu không phải là thành phần cấu trúc âm tiết mà là đặc tính ngữ điệu.

Nguyên tắc hợp tác của Grice mô tả cách người tham gia giao tiếp tuân theo các phương châm (maxims) để đảm bảo cuộc hội thoại hiệu quả và có ý nghĩa. Nó nhấn mạnh sự hợp tác giữa người nói và người nghe để hiểu ý định giao tiếp của nhau.

Ngữ cảnh cực kỳ quan trọng trong việc giải thích ý nghĩa ngôn ngữ. Nó giúp loại bỏ sự mơ hồ, làm rõ nghĩa của từ đa nghĩa, giải mã ẩn dụ, và hiểu ý định giao tiếp của người nói. Ngôn ngữ hiếm khi được sử dụng tách rời khỏi ngữ cảnh.

Các phương châm hội thoại của Grice bao gồm: Phương châm về Lượng (nói vừa đủ thông tin), Phương châm về Chất (nói thật), Phương châm về Quan hệ (nói liên quan), và Phương châm về Cách thức (nói rõ ràng, mạch lạc). Phương châm về Cấu trúc không nằm trong số các phương châm gốc của Grice.

Ngôn ngữ học tri nhận xem ẩn dụ không chỉ là biện pháp tu từ mà còn là một cơ chế tư duy cơ bản. Ẩn dụ giúp chúng ta hiểu các khái niệm trừu tượng thông qua các khái niệm cụ thể, quen thuộc hơn. Nó ảnh hưởng sâu sắc đến cách chúng ta nhận thức và diễn đạt thế giới.

Sự khác biệt cơ bản nhất là phương thức truyền đạt: ngôn ngữ nói dùng âm thanh (thính giác), ngôn ngữ ký hiệu dùng cử chỉ tay và biểu cảm khuôn mặt (thị giác). Ngôn ngữ ký hiệu có ngữ pháp riêng, có khả năng diễn đạt trừu tượng và độ phức tạp tương đương ngôn ngữ nói.

Ngữ nghĩa học (semantics) là lĩnh vực nghiên cứu về ý nghĩa. Ngữ âm học nghiên cứu âm thanh, ngữ pháp học nghiên cứu cấu trúc câu, và ngữ dụng học nghiên cứu ý nghĩa trong ngữ cảnh sử dụng.

Lượt lời trong hội thoại không phải ngẫu nhiên mà được điều phối một cách có hệ thống thông qua sự kết hợp của các tín hiệu ngôn ngữ (ví dụ: kết thúc câu, thay đổi ngữ điệu), phi ngôn ngữ (ví dụ: giao tiếp bằng mắt, cử chỉ), và các quy tắc xã hội (ví dụ: lịch sự, tôn trọng). Phân tích hội thoại nghiên cứu chi tiết các cơ chế này.

Phương ngữ là một biến thể khu vực của ngôn ngữ, có đặc điểm riêng về âm thanh, từ vựng, ngữ pháp và tương đối ổn định theo thời gian. Tiếng lóng là từ vựng hoặc cụm từ mới, thường mang tính không chính thức, phổ biến trong một nhóm xã hội nhất định và có xu hướng thay đổi nhanh chóng.

Tính mạch lạc (coherence) của văn bản đề cập đến sự liên kết về ý nghĩa và logic giữa các câu, đoạn văn, và các phần khác nhau của văn bản. Một văn bản mạch lạc dễ hiểu vì các ý tưởng được sắp xếp hợp lý và có mối quan hệ rõ ràng với nhau. Ngữ pháp, từ vựng và độ dài không quyết định tính mạch lạc bằng sự liên kết ý nghĩa.

Nội quan triết học (philosophical introspection) không phải là một phương pháp nghiên cứu ngôn ngữ học thực nghiệm. Các phương pháp còn lại (phân tích ngữ liệu, thí nghiệm tâm lý ngôn ngữ, quan sát hành vi xã hội học) đều là các phương pháp được sử dụng trong nghiên cứu ngôn ngữ học hiện đại.

Xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) là một lĩnh vực của ngôn ngữ học tính toán và trí tuệ nhân tạo, tập trung vào việc phát triển các hệ thống máy tính có khả năng hiểu, xử lý và tạo ra ngôn ngữ tự nhiên của con người. Mục tiêu là thu hẹp khoảng cách giao tiếp giữa người và máy tính thông qua ngôn ngữ.

Âm vị (phoneme) là đơn vị âm thanh nhỏ nhất có chức năng khu biệt nghĩa. Ví dụ, /b/ và /p/ là hai âm vị khác nhau vì chúng tạo ra sự khác biệt về nghĩa giữa `ban` và `pan`. Âm tố (phone) là biến thể âm thanh, âm tiết lớn hơn âm vị, nguyên âm chỉ là một loại âm tố.

Câu bị động được hình thành bằng cách sử dụng trợ động từ `be` (tùy thì) và dạng quá khứ phân từ của động từ chính. Ví dụ: `The dog chased the cat` (chủ động) -> `The cat was chased by the dog` (bị động). Các lựa chọn khác không mô tả đúng cách hình thành câu bị động.

Vùng Broca trong não bộ chủ yếu liên quan đến sản sinh ngôn ngữ, tức là khả năng tạo ra lời nói và chữ viết một cách trôi chảy và ngữ pháp. Tổn thương vùng Broca thường dẫn đến chứng mất ngôn ngữ Broca, gây khó khăn trong việc nói và viết, nhưng khả năng hiểu ngôn ngữ thường được bảo tồn tương đối.

Tính sản sinh (productivity) hay còn gọi là tính sáng tạo, là khả năng độc đáo của ngôn ngữ loài người cho phép chúng ta tạo ra và hiểu vô số câu mới, chưa từng nghe hay tạo ra trước đó. Đây là một trong những đặc trưng thiết kế quan trọng của ngôn ngữ.

Ngôn ngữ học lịch sử nghiên cứu sự thay đổi của ngôn ngữ qua thời gian, bao gồm nguồn gốc, mối quan hệ giữa các ngôn ngữ, và quá trình biến đổi âm thanh, từ vựng, ngữ pháp. Các lựa chọn khác không thuộc phạm vi nghiên cứu của ngôn ngữ học lịch sử.

Tính kế thừa không phải là đặc trưng phổ quát của ngôn ngữ theo nghĩa ngôn ngữ cụ thể được truyền lại qua gen. Ngôn ngữ được học hỏi và truyền đạt văn hóa. Các đặc tính còn lại (tính sản sinh, tùy ý, phản xạ) là những đặc trưng ngôn ngữ học phổ quát.

Ngôn ngữ học pháp y ứng dụng các nguyên tắc và phương pháp ngôn ngữ học để giải quyết các vấn đề pháp lý. Nó thường được sử dụng để phân tích ngôn ngữ trong các bằng chứng như tin nhắn, thư nặc danh, lời khai, để hỗ trợ điều tra và xét xử trong các vụ án hình sự.