Đề 8 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dược động học

Thể tích phân bố (Vd) là một thông số dược động học biểu thị mối quan hệ giữa liều thuốc và nồng độ thuốc trong huyết tương. Vd cao cho thấy thuốc phân bố rộng rãi vào các mô, Vd thấp cho thấy thuốc chủ yếu ở trong huyết tương.

Các biện pháp gây nôn, uống than hoạt tính, và truyền dịch tăng cường đều nhằm mục đích tăng thải trừ thuốc ra khỏi cơ thể (giảm hấp thu, tăng thải trừ qua thận...). Sử dụng thuốc đối kháng là biện pháp dược lực học, đối kháng tác dụng của thuốc độc, chứ không trực tiếp tăng thải trừ thuốc.

Cảm ứng enzym CYP450 làm tăng hoạt động của enzym đó, dẫn đến tăng tốc độ chuyển hóa thuốc. Điều này có thể làm giảm nồng độ thuốc trong cơ thể và giảm hiệu quả điều trị, thậm chí gây thất bại điều trị nếu liều không đủ.

Dược động học phi tuyến tính (hay bão hòa) xảy ra khi một hoặc nhiều quá trình dược động học (hấp thu, phân bố, chuyển hóa, thải trừ) trở nên bão hòa ở liều dùng cao. Ví dụ, enzym chuyển hóa thuốc có thể bị bão hòa, dẫn đến nồng độ thuốc tăng không tỷ lệ với liều dùng.

Ức chế enzym CYP450 làm giảm khả năng chuyển hóa thuốc của enzym đó. Kết quả là, nồng độ của thuốc bị chuyển hóa bởi enzym đó trong cơ thể sẽ tăng lên, có thể dẫn đến tăng tác dụng hoặc tăng nguy cơ độc tính.

Phân tích quần thể dược động học (population pharmacokinetics) thường được áp dụng trong các nghiên cứu lâm sàng pha III và IV (giai đoạn hậu marketing) để đánh giá sự thay đổi dược động học giữa các cá thể trong quần thể bệnh nhân thực tế. Nó giúp tối ưu hóa liều dùng và cá nhân hóa điều trị dựa trên các yếu tố bệnh nhân.

Dược di truyền học nghiên cứu ảnh hưởng của biến đổi gen lên đáp ứng thuốc. Các biến thể gen có thể ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của enzym chuyển hóa thuốc (như CYP450) và protein vận chuyển thuốc, dẫn đến sự khác biệt lớn giữa các cá nhân về dược động học và đáp ứng điều trị.

Thời gian bán thải (t½) là một thông số dược động học quan trọng, định nghĩa là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Nó giúp xác định khoảng cách liều và thời gian đạt trạng thái ổn định.

Ở người cao tuổi, chức năng gan và thận thường suy giảm, dẫn đến giảm khả năng chuyển hóa và thải trừ thuốc. Điều này làm tăng thời gian bán thải và giảm độ thanh thải của nhiều thuốc, đòi hỏi phải điều chỉnh liều lượng để tránh tích lũy thuốc và tăng nguy cơ tác dụng phụ.

Hàng rào máu não (BBB) là một hàng rào bảo vệ đặc biệt, được tạo thành bởi các tế bào nội mô mạch máu não liên kết chặt chẽ. Chức năng chính của BBB là hạn chế sự xâm nhập của nhiều chất, bao gồm cả thuốc, từ máu vào não, bảo vệ não khỏi các chất độc hại và duy trì môi trường ổn định cho hoạt động của não.

Dược động học tuyến tính (hay bậc nhất) mô tả tình huống khi các quá trình ADME không bão hòa. Trong trường hợp này, nồng độ thuốc trong huyết tương tăng tỷ lệ thuận với liều dùng. Ví dụ, tăng gấp đôi liều dùng sẽ làm tăng gấp đôi nồng độ thuốc.

Tiêm tĩnh mạch đưa thuốc trực tiếp vào máu, bỏ qua giai đoạn hấp thu. Do đó, đây là đường dùng cho phép đạt được nồng độ thuốc trong máu nhanh nhất và kiểm soát nồng độ thuốc tốt nhất, đặc biệt trong các tình huống cấp cứu hoặc khi cần tác dụng nhanh.

Ái lực với receptor liên quan đến dược lực học, nhưng nó ảnh hưởng đến liều dùng cần thiết. Ái lực cao hơn nghĩa là thuốc A gắn kết mạnh mẽ hơn với receptor, do đó cần liều thấp hơn để đạt cùng mức độ tác dụng so với thuốc B.

Phản ứng Pha I của chuyển hóa thuốc thường là các phản ứng chức năng hóa, bao gồm oxy hóa, khử, và thủy phân. Mục đích là làm thay đổi cấu trúc hóa học của thuốc, thường làm tăng tính phân cực để chuẩn bị cho phản ứng Pha II.

Khoảng trị liệu (therapeutic window) hay khoảng an toàn của thuốc là khoảng nồng độ thuốc trong huyết tương mà thuốc có hiệu quả điều trị mong muốn với nguy cơ tác dụng phụ chấp nhận được. Nó được xác định bởi nồng độ tối thiểu có hiệu quả (MEC) và nồng độ gây độc tối thiểu (MTC).

Thuốc có hệ số chiết xuất gan cao (EH gần bằng 1) có nghĩa là gan loại bỏ gần như toàn bộ lượng thuốc đi qua trong lần đầu tiên. Do đó, sinh khả dụng của những thuốc này rất nhạy cảm với lưu lượng máu tới gan. Thay đổi lưu lượng máu gan sẽ ảnh hưởng lớn đến độ thanh thải gan và sinh khả dụng của thuốc.

Tương tác thuốc dược động học xảy ra khi một thuốc ảnh hưởng đến quá trình hấp thu, phân bố, chuyển hóa, hoặc thải trừ (ADME) của thuốc khác, dẫn đến thay đổi nồng độ và tác dụng của thuốc bị ảnh hưởng.

Thuốc dùng đường uống phải trải qua gan trước khi vào tuần hoàn chung. Tại gan, một lượng thuốc đáng kể có thể bị chuyển hóa bởi enzym gan (chuyển hóa bước một), làm giảm sinh khả dụng của thuốc so với các đường dùng khác bỏ qua gan (như tiêm tĩnh mạch).

Dược động học nghiên cứu quá trình ADME (Hấp thu, Phân bố, Chuyển hóa, Thải trừ) của thuốc trong cơ thể. Dược lực học nghiên cứu tác dụng của thuốc lên cơ thể.

Albumin là protein huyết tương phong phú nhất và có ái lực liên kết với nhiều loại thuốc khác nhau, đặc biệt là các thuốc có tính acid và trung tính. Do đó, albumin đóng vai trò quan trọng nhất trong liên kết thuốc với protein huyết tương.

Thuốc tác dụng kéo dài (extended-release formulations) được thiết kế để giải phóng thuốc chậm và kéo dài thời gian tác dụng. Mục tiêu chính là giảm tần suất dùng thuốc (ví dụ, từ nhiều lần/ngày xuống 1-2 lần/ngày) và duy trì nồng độ thuốc trong khoảng trị liệu ổn định hơn, cải thiện tuân thủ điều trị và giảm dao động nồng độ thuốc.

Cytochrome P450 (CYP450) là một họ enzym monooxygenase quan trọng, chủ yếu tham gia vào phản ứng Pha I chuyển hóa thuốc, đặc biệt là các phản ứng oxy hóa khử. Chúng đóng vai trò trung tâm trong việc thay đổi cấu trúc hóa học của nhiều loại thuốc.

Liều tấn công (loading dose) là liều dùng ban đầu cao hơn liều duy trì, được sử dụng để nhanh chóng đạt được nồng độ thuốc điều trị trong huyết tương, đặc biệt với các thuốc có thời gian bán thải dài. Sau khi đạt nồng độ mong muốn, liều duy trì sẽ được sử dụng để giữ nồng độ ổn định.

Độ hòa tan của thuốc quyết định khả năng thuốc hòa tan trong môi trường dịch tiêu hóa để được hấp thu. pKa (hằng số phân ly acid) ảnh hưởng đến tỷ lệ ion hóa của thuốc ở pH sinh lý, từ đó ảnh hưởng đến khả năng thuốc qua màng tế bào và hấp thu.

Độ thanh thải (Cl) là thể tích huyết tương được loại bỏ hoàn toàn thuốc trong một đơn vị thời gian (ví dụ: mL/phút hoặc L/giờ). Nó phản ánh hiệu quả của cơ quan thải trừ trong việc loại bỏ thuốc khỏi cơ thể.

Theo dõi nồng độ thuốc trong máu (TDM) có nhiều ý nghĩa lâm sàng quan trọng: giúp đánh giá hiệu quả điều trị, tối ưu hóa liều dùng để đạt mục tiêu điều trị và giảm thiểu nguy cơ độc tính, đặc biệt là với các thuốc có khoảng trị liệu hẹp, và phát hiện các tương tác thuốc dược động học tiềm ẩn.

Suy giảm chức năng gan, đặc biệt ở người cao tuổi mắc bệnh gan mạn tính, làm giảm khả năng chuyển hóa thuốc của gan. Điều này có thể dẫn đến tăng nồng độ thuốc trong máu, kéo dài thời gian bán thải, và tăng nguy cơ tác dụng phụ hoặc độc tính. Do đó, cần điều chỉnh liều lượng thuốc phù hợp cho đối tượng này.

Độ thanh thải gan là yếu tố ảnh hưởng đến chuyển hóa và thải trừ thuốc, không trực tiếp ảnh hưởng đến hấp thu thuốc qua đường uống. Các yếu tố còn lại (độ hòa tan, kích thước phân tử, lưu lượng máu) đều ảnh hưởng đến quá trình hấp thu tại ruột.

Thuốc tiêm tĩnh mạch được đưa trực tiếp vào tuần hoàn máu, bỏ qua giai đoạn hấp thu. Do đó, sinh khả dụng của thuốc tiêm tĩnh mạch được định nghĩa là 100%.

Trạng thái ổn định, khi tốc độ đưa thuốc vào bằng tốc độ thải trừ, thường đạt được sau khoảng 3-5 lần thời gian bán thải. Tại trạng thái này, nồng độ thuốc dao động trong một khoảng hẹp quanh giá trị trung bình.