Đề 8 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Ký sinh trùng

Thuốc tẩy giun (anthelmintics) là nhóm thuốc đặc trị để điều trị các bệnh do giun sán gây ra. Các lựa chọn khác là thuốc điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn, virus và nấm.

Ký sinh trùng là sinh vật sống dựa vào vật chủ để tồn tại và phát triển, đồng thời gây hại cho vật chủ. Các lựa chọn khác mô tả các hình thức sống khác nhau (tự do, cộng sinh, hoại sinh).

Vật chủ trung gian (intermediate host) là vật chủ mà ký sinh trùng cần để phát triển qua một hoặc nhiều giai đoạn ấu trùng hoặc sinh sản vô tính trước khi đến vật chủ chính (definitive host).

Vòng đời trực tiếp (direct life cycle) của ký sinh trùng chỉ liên quan đến một vật chủ duy nhất. Vòng đời gián tiếp (indirect life cycle) cần ít nhất hai vật chủ, bao gồm vật chủ chính và vật chủ trung gian.

Bệnh giun chỉ bạch huyết (lymphatic filariasis) do các loài giun chỉ như Wuchereria bancrofti gây ra và lây truyền qua muỗi, chủ yếu là muỗi Culex.

Các bệnh ký sinh trùng nhiệt đới bị lãng quên (NTDs) được gọi như vậy vì chúng ảnh hưởng chủ yếu đến các cộng đồng nghèo ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, nhận được ít sự chú ý và đầu tư về nghiên cứu, phòng ngừa và điều trị so với các bệnh khác.

Ngoại ký sinh trùng (ectoparasite) sống trên bề mặt cơ thể vật chủ, ví dụ như ve, rận. Nội ký sinh trùng (endoparasite) sống bên trong cơ thể vật chủ.

Ký sinh trùng đơn bào (protozoa) là sinh vật đơn bào, tức là cơ thể chỉ cấu tạo từ một tế bào. Ký sinh trùng đa bào (helminths, arthropods) là sinh vật đa bào, cơ thể cấu tạo từ nhiều tế bào, có tổ chức mô và cơ quan.

Tác động chính của ký sinh trùng lên vật chủ là gây hại, từ việc cạnh tranh dinh dưỡng, gây tổn thương mô, đến gây ra các bệnh lý khác nhau, làm suy yếu vật chủ.

Thuốc tẩy giun phổ rộng có ưu điểm là có thể điều trị nhiều loại giun cùng lúc, tiện lợi khi chưa xác định chính xác loại giun. Tuy nhiên, nhược điểm là có thể góp phần vào sự phát triển của kháng thuốc trên diện rộng hơn so với thuốc đặc hiệu chỉ nhắm vào một số loại giun nhất định.

Bệnh sốt rét (malaria) là bệnh do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, lây truyền qua muỗi Anopheles. Các lựa chọn khác là các loại ký sinh trùng gây bệnh khác (Giardia: bệnh tiêu chảy, Entamoeba: bệnh lỵ amip, Trypanosoma: bệnh ngủ châu Phi).

Ký sinh trùng có thể đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái, đặc biệt là trong việc điều chỉnh quần thể vật chủ. Chúng có thể kiểm soát số lượng vật chủ, ảnh hưởng đến cấu trúc quần xã và dòng năng lượng trong hệ sinh thái.

Kính hiển vi điện tử có độ phóng đại và độ phân giải cao hơn rất nhiều so với kính hiển vi quang học, cho phép quan sát chi tiết cấu trúc siêu hiển vi của ký sinh trùng mà kính hiển vi quang học không thể thấy được.

Naegleria fowleri là một loại amip tự do sống trong nước ngọt ấm, có thể gây bệnh viêm não màng não nguyên phát do amip (PAM), thường được gọi là `Amip ăn não người`.

Trong vòng đời gián tiếp, vật chủ trung gian đóng vai trò thiết yếu cho sự phát triển của ký sinh trùng. Nếu vật chủ trung gian bị loại bỏ, ký sinh trùng không thể phát triển đến giai đoạn lây nhiễm cho vật chủ chính, do đó vòng đời bị gián đoạn.

Toxoplasma gondii là ký sinh trùng gây bệnh Toxoplasmosis. Bệnh này đặc biệt nguy hiểm cho phụ nữ mang thai vì có thể gây dị tật bẩm sinh cho thai nhi nếu mẹ nhiễm bệnh trong thai kỳ.

Vệ sinh cá nhân (rửa tay sạch sẽ) và vệ sinh thực phẩm (ăn chín uống sôi) là biện pháp phòng ngừa cơ bản và hiệu quả nhất để giảm nguy cơ nhiễm ký sinh trùng lây truyền qua đường tiêu hóa và tiếp xúc.

Ký sinh trùng thường lây truyền qua đường tiêu hóa, côn trùng đốt hoặc tiếp xúc trực tiếp. Đường hô hấp không khí ít phổ biến hơn, trừ một số trường hợp đặc biệt (ví dụ, bào tử nấm ký sinh).

Kháng thuốc kháng ký sinh trùng phát triển khi ký sinh trùng trải qua đột biến gen ngẫu nhiên làm giảm tính nhạy cảm với thuốc. Việc sử dụng thuốc tạo áp lực chọn lọc, khiến các ký sinh trùng kháng thuốc sống sót và sinh sản, dần dần làm tăng tỷ lệ ký sinh trùng kháng thuốc trong quần thể.

Vật chủ ngõ cụt (dead-end host) là vật chủ có thể bị nhiễm ký sinh trùng nhưng không thể truyền ký sinh trùng sang vật chủ khác, do đó, vật chủ này trở thành `ngõ cụt` trong vòng đời của ký sinh trùng.

Entamoeba histolytica là một loại amip gây bệnh lỵ amip, một bệnh nhiễm trùng đường ruột phổ biến, đặc biệt ở các nước đang phát triển.

Ký sinh trùng bắt buộc (obligate parasite) cần thiết phải ký sinh vào vật chủ để tồn tại và hoàn thành vòng đời. Ký sinh trùng không bắt buộc (facultative parasite) có thể sống tự do trong môi trường mà không cần vật chủ.

Việc sử dụng ký sinh trùng để gây bệnh cho mục đích sinh học là không phù hợp về mặt đạo đức và không được chấp nhận trong y học hay nghiên cứu khoa học. Các lựa chọn khác là các ứng dụng có thực và được nghiên cứu trong ký sinh trùng học (liệu pháp ấu trùng ruồi, vaccine, nghiên cứu miễn dịch).

Nghiên cứu ký sinh trùng có vai trò then chốt trong y tế công cộng vì các bệnh ký sinh trùng vẫn là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng trên toàn cầu, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Nghiên cứu giúp phát triển các biện pháp phòng ngừa, chẩn đoán sớm và điều trị hiệu quả, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Chăn thả tự do không kiểm soát có thể làm tăng nguy cơ vật nuôi tiếp xúc với ký sinh trùng từ môi trường và các vật nuôi khác. Các biện pháp khác (tẩy giun, vệ sinh, kiểm soát vector) đều là các biện pháp kiểm soát ký sinh trùng hiệu quả.

Kỹ thuật PCR (Polymerase Chain Reaction) là một kỹ thuật sinh học phân tử được sử dụng để khuếch đại một đoạn DNA cụ thể. Trong ký sinh trùng học, PCR được dùng để phát hiện DNA của ký sinh trùng, giúp chẩn đoán nhanh và chính xác, đặc biệt là trong các trường hợp nhiễm trùng có mật độ ký sinh trùng thấp.

Sán dây (tapeworms) thuộc lớp Cestoda. Các bệnh sán dây phổ biến ở người bao gồm bệnh sán dây lợn, sán dây bò, sán dây cá, v.v.

Xác định chính xác loại ký sinh trùng giúp bác sĩ lựa chọn thuốc điều trị đặc hiệu nhất. Thuốc đặc hiệu thường có hiệu quả cao hơn và ít tác dụng phụ hơn so với thuốc phổ rộng không cần thiết.

Xét nghiệm phân (stool examination) là phương pháp trực tiếp và phổ biến nhất để phát hiện ký sinh trùng đường ruột hoặc trứng/ấu trùng của chúng.

Bệnh ngủ châu Phi (African trypanosomiasis) do ký sinh trùng Trypanosoma brucei gây ra, lây truyền qua ruồi xê xê (tsetse fly).