Đề 9 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dân số học

Già hóa dân số là quá trình tăng tỷ lệ người cao tuổi trong tổng dân số, chủ yếu do tỷ lệ tử vong giảm (đặc biệt ở người già) và tuổi thọ trung bình tăng lên.

Tỷ lệ giới tính khi sinh bình thường là khoảng 105 bé trai trên 100 bé gái. Tập tục lựa chọn giới tính thai nhi (thường là ưu tiên bé trai hơn bé gái) và phá thai lựa chọn giới tính có thể làm giảm tỷ lệ giới tính khi sinh, dẫn đến sự mất cân bằng giới tính trong dân số.

Chính sách `một con` ở Trung Quốc là một ví dụ điển hình về chính sách kiểm soát sinh sản nghiêm ngặt, nhằm mục tiêu giảm tỷ lệ sinh và kiểm soát quy mô dân số.

Tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh (IMR) là số trẻ sơ sinh tử vong dưới 1 tuổi trên 1000 trẻ sinh ra sống trong cùng năm. Đây là một chỉ số quan trọng về sức khỏe và phúc lợi xã hội.

Dân số học chủ yếu nghiên cứu về quy mô, cơ cấu và sự biến động dân số, tập trung vào sinh sản, tử vong và di cư. Kinh tế là yếu tố ảnh hưởng đến dân số nhưng không phải thành phần cốt lõi của dân số học.

Tôn giáo có thể ảnh hưởng đến một số khía cạnh liên quan đến dân số (ví dụ như quan điểm về kế hoạch hóa gia đình), nhưng nó không phải là một yếu tố trực tiếp và chính yếu ảnh hưởng đến tỷ lệ tử vong so với các yếu tố y tế, kinh tế - xã hội và môi trường.

Tổng điều tra dân số, thường được thực hiện định kỳ (ví dụ 10 năm một lần), là nguồn dữ liệu dân số toàn diện và quan trọng nhất, cung cấp thông tin chi tiết về quy mô, cơ cấu và phân bố dân số.

Đô thị hóa quá mức, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, có thể gây ra nhiều vấn đề tiêu cực như quá tải cơ sở hạ tầng đô thị, ô nhiễm môi trường, ùn tắc giao thông, thiếu nhà ở, và gia tăng các tệ nạn xã hội.

Cửa sổ cơ hội nhân khẩu học xuất hiện khi tỷ lệ người trong độ tuổi lao động (thường từ 15-64 tuổi) tăng lên đáng kể so với tỷ lệ người phụ thuộc (trẻ em và người già). Điều này tạo ra tiềm năng tăng trưởng kinh tế nếu được tận dụng hiệu quả.

Cơ cấu dân số theo tuổi mô tả tỷ lệ dân số trong các nhóm tuổi khác nhau (ví dụ: 0-14 tuổi, 15-64 tuổi, 65 tuổi trở lên). Nó là một yếu tố quan trọng để hiểu về động lực dân số và các vấn đề xã hội, kinh tế liên quan.

Giai đoạn 4 (Hậu công nghiệp) của mô hình chuyển đổi dân số đặc trưng bởi cả tỷ lệ sinh và tỷ lệ tử vong đều ở mức thấp, dẫn đến dân số ổn định hoặc tăng trưởng rất chậm.

Gánh nặng dân số đề cập đến tình trạng khi tỷ lệ người phụ thuộc (những người không trong độ tuổi lao động) so với người trong độ tuổi lao động quá cao, gây áp lực lên hệ thống kinh tế và xã hội.

Mô hình chuyển đổi dân số truyền thống có 4 giai đoạn, mô tả sự thay đổi từ tỷ lệ sinh và tử vong cao sang tỷ lệ sinh và tử vong thấp khi một quốc gia phát triển kinh tế - xã hội.

Tháp dân số giãn nở, có đáy rộng và đỉnh hẹp, biểu thị dân số trẻ với tỷ lệ sinh cao và tỷ lệ tử vong cũng cao, thường thấy ở các nước đang phát triển giai đoạn đầu.

Dân số học cung cấp dữ liệu và phân tích quan trọng để hoạch định chính sách công, đặc biệt trong việc dự báo nhu cầu về giáo dục, y tế, nhà ở, cơ sở hạ tầng, và các dịch vụ xã hội khác, giúp chính phủ và các tổ chức lập kế hoạch và phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn.

Xuất cư (emigration) là quá trình dân cư rời khỏi quốc gia của mình để định cư ở một quốc gia khác. Ngược lại, nhập cư (immigration) là quá trình dân cư từ nước ngoài đến định cư tại một quốc gia.

Thuyết dân số của Malthus cho rằng dân số có xu hướng tăng theo cấp số nhân, trong khi tài nguyên thiên nhiên (đặc biệt là lương thực) chỉ tăng theo cấp số cộng. Điều này dẫn đến nguy cơ dân số vượt quá khả năng cung cấp tài nguyên, gây ra đói nghèo và chiến tranh.

Mật độ dân số là số người trung bình trên một đơn vị diện tích (thường là km² hoặc dặm vuông). Nó được tính bằng cách chia tổng dân số cho diện tích lãnh thổ.

Tổng tỷ suất sinh (TFR) là số con trung bình mà một phụ nữ dự kiến sẽ sinh ra trong suốt cuộc đời của mình, nếu cô ấy trải qua các tỷ lệ sinh đặc thù theo tuổi hiện tại trong suốt độ tuổi sinh đẻ.

Mức sinh thay thế (replacement level fertility) là mức sinh cần thiết để duy trì quy mô dân số ổn định trong dài hạn, không tăng cũng không giảm (trong điều kiện không có di cư). Mức TFR này thường được ước tính khoảng 2.1 con/phụ nữ ở các nước phát triển, có thể cao hơn ở các nước đang phát triển do tỷ lệ tử vong cao hơn.

Di cư bắt buộc là di cư mà người dân không có lựa chọn, buộc phải rời bỏ nơi ở do các yếu tố đe dọa đến tính mạng, an ninh hoặc tự do của họ, ví dụ như chiến tranh, xung đột, thiên tai nghiêm trọng, hoặc đàn áp chính trị.

Chỉ số phát triển giới (GDI) và Chỉ số bất bình đẳng giới (GII) là các chỉ số chuyên biệt được phát triển bởi UNDP để đo lường mức độ bình đẳng giới trong các khía cạnh khác nhau của phát triển con người.

Tỷ suất sinh thô (CBR) đo lường số trẻ sinh ra trên 1000 dân trong một năm. Công thức chính xác là tổng số trẻ sinh ra chia cho tổng dân số giữa năm, nhân với 1000.

Hệ thống y tế và chăm sóc sức khỏe, bao gồm khả năng tiếp cận dịch vụ y tế, chất lượng dịch vụ, và các chương trình phòng ngừa bệnh tật, có ảnh hưởng lớn nhất đến tuổi thọ trung bình của dân số.

Di cư quốc tế thường do các yếu tố kinh tế, xã hội, chính trị và môi trường thúc đẩy. `Sở thích cá nhân về thời tiết` không phải là một nguyên nhân chính và thường không đủ mạnh để gây ra di cư quốc tế.

Suy giảm dân số tự nhiên xảy ra khi tỷ lệ tử vong vượt quá tỷ lệ sinh, có nghĩa là số người chết nhiều hơn số người sinh ra trong một khoảng thời gian nhất định, không tính đến di cư.

Để giảm tỷ lệ sinh, các chính sách thường tập trung vào nâng cao tuổi kết hôn, tăng cường giáo dục giới tính và kế hoạch hóa gia đình, giúp phụ nữ có nhiều quyền kiểm soát hơn đối với khả năng sinh sản của mình.

Tính di động dân số bao gồm tất cả các hình thức di chuyển của dân cư, bao gồm di cư quốc tế (giữa các quốc gia), di cư nội địa (trong một quốc gia) và di chuyển hàng ngày (ví dụ đi làm, đi học). Tất cả đều góp phần vào sự phân bố và biến động dân số.

Tỷ lệ giới tính khi sinh là tỷ lệ bé trai so với bé gái khi sinh ra, không liên quan đến mức độ đô thị hóa. Các chỉ số còn lại đều phản ánh các khía cạnh khác nhau của đô thị hóa.

Dân số già hóa tạo ra áp lực lớn lên hệ thống lương hưu và chăm sóc y tế do số lượng người cao tuổi tăng lên, trong khi lực lượng lao động có thể thu hẹp lại, gây khó khăn trong việc duy trì hệ thống phúc lợi xã hội.