Đề 5 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dược động học

Thuốc liên kết mạnh với protein huyết tương có nghĩa là một phần lớn thuốc không ở dạng tự do và không có hoạt tính dược lý. Tuy nhiên, liên kết protein đóng vai trò như một kho dự trữ thuốc, giải phóng thuốc tự do dần dần, giúp kéo dài thời gian tác dụng của thuốc và giảm biến động nồng độ thuốc trong máu.

Hấp thu là quá trình thuốc di chuyển từ vị trí dùng thuốc vào máu. Các lựa chọn khác mô tả phân bố, chuyển hóa và thải trừ thuốc.

Kiềm hóa nước tiểu (ví dụ: bằng natri bicarbonate) làm tăng pH nước tiểu, khiến các thuốc acid yếu (như aspirin) bị ion hóa nhiều hơn trong ống thận. Dạng ion hóa khó tái hấp thu qua màng tế bào ống thận, do đó tăng cường thải trừ thuốc qua nước tiểu. Các biện pháp khác như dùng thuốc đối kháng, gây nôn, rửa dạ dày, truyền dịch có thể được sử dụng, nhưng kiềm hóa nước tiểu là một biện pháp trực tiếp can thiệp vào quá trình thải trừ dược động học.

Đường dùng dưới lưỡi cho phép thuốc hấp thu trực tiếp vào tuần hoàn máu qua hệ tĩnh mạch dưới lưỡi, bỏ qua đường tiêu hóa và do đó tránh được chuyển hóa bước một qua gan. Điều này giúp tăng sinh khả dụng và giảm liều lượng cần thiết so với đường uống cho một số thuốc.

Sinh tương đương là một khái niệm dược động học so sánh tỷ lệ và mức độ hấp thu (sinh khả dụng) của hoạt chất từ hai chế phẩm thuốc khác nhau (thường là thuốc gốc và thuốc generic) khi dùng cùng một liều lượng và đường dùng. Mục đích là chứng minh rằng thuốc generic có thể thay thế thuốc gốc.

Đường tiêm tĩnh mạch đưa thuốc trực tiếp vào tuần hoàn chung, bỏ qua quá trình hấp thu và chuyển hóa bước một, do đó thường đạt sinh khả dụng cao nhất (100%).

Thuốc có hệ số chiết xuất gan cao có nghĩa là gan loại bỏ một lượng lớn thuốc ngay trong lần đầu tiên thuốc đi qua gan sau khi hấp thu. Do đó, sinh khả dụng của những thuốc này rất nhạy cảm với lưu lượng máu tới gan. Thay đổi lưu lượng máu tới gan sẽ ảnh hưởng đáng kể đến nồng độ thuốc đạt được trong tuần hoàn chung.

Liều nạp (loading dose) là liều khởi đầu cao hơn liều duy trì, được sử dụng để nhanh chóng đạt được nồng độ thuốc điều trị trong máu. Sau khi đạt được nồng độ mong muốn, liều duy trì được sử dụng để bù đắp lượng thuốc bị thải trừ và duy trì nồng độ ổn định.

Hệ thống BCS phân loại thuốc dựa trên độ hòa tan và tính thấm của chúng. Hai yếu tố này là quan trọng nhất trong việc xác định sự hấp thu của thuốc đường uống và do đó ảnh hưởng đến sinh khả dụng.

Thuốc `phụ thuộc vào thải trừ qua thận` có nghĩa là thận là cơ quan chính chịu trách nhiệm thải trừ thuốc khỏi cơ thể. Trong trường hợp này, chức năng thận của bệnh nhân là yếu tố quan trọng nhất cần xem xét. Suy giảm chức năng thận có thể dẫn đến giảm thải trừ thuốc, tăng nồng độ thuốc trong máu và nguy cơ độc tính, do đó cần điều chỉnh liều dùng dựa trên chức năng thận.

Thời gian bán thải tỷ lệ nghịch với độ thanh thải. Nếu độ thanh thải giảm, nghĩa là thuốc được thải trừ chậm hơn khỏi cơ thể, dẫn đến thời gian bán thải tăng lên.

Ở người cao tuổi, chức năng gan và thận thường suy giảm, dẫn đến giảm độ thanh thải thuốc và kéo dài thời gian bán thải của nhiều loại thuốc. Điều này có thể làm tăng nguy cơ tích lũy thuốc và tác dụng phụ.

Ức chế enzyme chuyển hóa là một loại tương tác dược động học. Khi một thuốc ức chế enzyme chuyển hóa của thuốc khác, quá trình chuyển hóa của thuốc thứ hai sẽ chậm lại, dẫn đến nồng độ thuốc này trong máu tăng lên.

P-glycoprotein (P-gp) là một protein vận chuyển thuốc ngược dòng, hoạt động như một bơm đẩy thuốc ra khỏi tế bào. Ở ruột, P-gp giới hạn hấp thu thuốc. Ở gan và thận, P-gp tăng cường thải trừ thuốc vào mật và nước tiểu. Ở hàng rào máu não, P-gp hạn chế sự xâm nhập của thuốc vào não.

Chức năng gan và thận của trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, chưa phát triển hoàn thiện như người lớn. Các hệ enzyme chuyển hóa thuốc và cơ chế thải trừ thuốc ở thận còn đang trong quá trình phát triển, dẫn đến sự khác biệt đáng kể về dược động học so với người lớn. Các lựa chọn khác đều mô tả đúng sự khác biệt dược động học ở trẻ em.

Cytochrome P450 (CYP450) là một họ enzyme lớn, đóng vai trò trung tâm trong chuyển hóa pha 1 của nhiều loại thuốc, thực hiện các phản ứng như oxy hóa, khử và thủy phân để làm thay đổi cấu trúc hóa học của thuốc.

Trạng thái hằng định đạt được khi tốc độ đưa thuốc vào cơ thể (ví dụ: tốc độ truyền tĩnh mạch) cân bằng với tốc độ thải trừ thuốc khỏi cơ thể. Tại trạng thái này, nồng độ thuốc trong máu sẽ dao động quanh một giá trị ổn định.

Độ thanh thải thuốc được đo bằng thể tích huyết tương được loại bỏ thuốc hoàn toàn trong một đơn vị thời gian. Đơn vị phổ biến là mL/phút hoặc L/giờ, phản ánh tốc độ thải trừ thuốc khỏi cơ thể.

Thải trừ thuốc qua thận bao gồm lọc cầu thận (thuốc tự do trong huyết tương được lọc qua cầu thận) và bài tiết chủ động ở ống thận (các chất vận chuyển đặc hiệu giúp bài tiết thuốc từ máu vào ống thận). Tái hấp thu ở ống thận có thể làm giảm lượng thuốc thải trừ.

Cảm ứng enzyme CYP450 làm tăng hoạt động của enzyme, dẫn đến tăng tốc độ chuyển hóa của thuốc là cơ chất của enzyme đó. Kết quả là nồng độ thuốc cơ chất trong máu giảm xuống, có thể làm giảm hiệu quả điều trị.

Thể tích phân bố (Vd) là một thông số dược động học biểu thị mối quan hệ giữa liều thuốc và nồng độ thuốc trong huyết tương, phản ánh mức độ thuốc phân bố vào các mô so với huyết tương. Vd cao gợi ý thuốc phân bố rộng rãi vào các mô.

Thuốc có thời gian bán thải dài tồn tại lâu hơn trong cơ thể, do đó có thể duy trì nồng độ điều trị trong thời gian dài hơn. Điều này cho phép giảm tần suất dùng thuốc, cải thiện sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân.

Chuyển hóa pha 1 thường bao gồm các phản ứng oxy hóa, khử, thủy phân để giới thiệu hoặc bộc lộ các nhóm chức năng (như -OH, -NH2) trên phân tử thuốc. Pha 2 bao gồm các phản ứng liên hợp, gắn thuốc với các phân tử nội sinh (như acid glucuronic, sulfate, acetyl) để tăng đáng kể độ phân cực và dễ dàng thải trừ qua thận.

Nghiên cứu dược động học tập trung vào quá trình ADME của thuốc, giúp xác định liều dùng, tần suất, và dự đoán tương tác thuốc. Đánh giá hiệu quả điều trị lâm sàng thuộc về nghiên cứu dược lực học và thử nghiệm lâm sàng, không phải là mục tiêu chính của dược động học.

Theo dõi nồng độ thuốc trong điều trị (TDM) được thực hiện để đo nồng độ thuốc trong máu của bệnh nhân. Dữ liệu này giúp bác sĩ cá nhân hóa liều dùng thuốc, đảm bảo nồng độ thuốc nằm trong cửa sổ điều trị, tối ưu hóa hiệu quả điều trị và giảm thiểu nguy cơ độc tính, đặc biệt với các thuốc có cửa sổ điều trị hẹp.

Cửa sổ điều trị là khoảng nồng độ thuốc trong máu mà tại đó thuốc có hiệu quả điều trị mong muốn mà không gây ra độc tính nghiêm trọng. Điều này rất quan trọng để xác định liều lượng và tần suất dùng thuốc phù hợp.

Sự khác biệt về dược động học giữa các cá thể là do nhiều yếu tố, bao gồm di truyền (ví dụ: đa hình enzyme chuyển hóa thuốc), tuổi tác (chức năng gan thận thay đổi), bệnh lý (suy gan, suy thận), và tương tác thuốc. Các yếu tố này ảnh hưởng đến quá trình ADME, dẫn đến sự khác biệt về nồng độ thuốc và đáp ứng điều trị giữa các bệnh nhân.

Chuyển hóa bước một qua gan làm giảm lượng thuốc còn lại sau khi hấp thu từ đường tiêu hóa trước khi vào tuần hoàn chung, do đó ảnh hưởng lớn đến sinh khả dụng. Các yếu tố khác cũng ảnh hưởng nhưng chuyển hóa bước một có tác động trực tiếp và đáng kể nhất.

Suy thận làm giảm khả năng thải trừ thuốc qua thận. Do đó, để tránh tích lũy thuốc và nguy cơ độc tính, cần giảm liều dùng hoặc kéo dài khoảng cách giữa các lần dùng thuốc đối với các thuốc thải trừ chủ yếu qua thận.

AUC (Area Under the Curve) là diện tích dưới đường cong biểu diễn nồng độ thuốc theo thời gian. AUC phản ánh tổng lượng thuốc tiếp xúc với cơ thể sau khi dùng một liều và là một chỉ số quan trọng để đánh giá sinh khả dụng và so sánh các chế phẩm thuốc.