Đề 1 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dịch tễ học

Người lành mang trùng là người bị nhiễm tác nhân gây bệnh nhưng không biểu hiện triệu chứng bệnh (hoặc triệu chứng rất nhẹ). Tuy nhiên, họ vẫn có khả năng lây truyền tác nhân gây bệnh cho người khác, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và lan truyền dịch bệnh.

Giá trị dự đoán dương tính (PPV) là xác suất một người có kết quả xét nghiệm dương tính thực sự mắc bệnh. PPV bị ảnh hưởng bởi cả độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm, cũng như tỷ lệ hiện mắc của bệnh trong quần thể. Khi tỷ lệ hiện mắc thấp, PPV thường thấp, ngay cả khi xét nghiệm có độ nhạy và độ đặc hiệu cao.

Nghiên cứu can thiệp cộng đồng là loại nghiên cứu thử nghiệm mà biện pháp can thiệp được áp dụng ở cấp độ cộng đồng hoặc quần thể lớn (ví dụ: toàn bộ một thành phố, một khu vực). Mục tiêu là đánh giá hiệu quả của can thiệp trên quy mô lớn, ảnh hưởng đến sức khỏe của cả cộng đồng.

Dịch tễ học mô tả tập trung vào việc mô tả bức tranh toàn cảnh về bệnh tật: tần suất, phân bố theo thời gian, địa điểm và con người. Xác định yếu tố nguy cơ là mục tiêu của dịch tễ học phân tích, không phải mô tả.

Tỷ lệ tấn công là một dạng đặc biệt của tỷ lệ mới mắc, thường được sử dụng trong các vụ dịch. Nó đo lường tỷ lệ người có nguy cơ mắc bệnh (thường là trong một quần thể xác định, ví dụ như người tham gia một bữa tiệc) mà thực sự phát bệnh trong thời gian xảy ra dịch.

Tỷ số chênh (OR) bằng 1 cho thấy không có sự khác biệt về tỷ lệ phơi nhiễm giữa nhóm bệnh và nhóm chứng. Điều này ngụ ý rằng yếu tố phơi nhiễm không liên quan đến việc tăng hay giảm nguy cơ mắc bệnh. OR > 1 gợi ý yếu tố phơi nhiễm tăng nguy cơ, OR < 1 gợi ý yếu tố phơi nhiễm giảm nguy cơ.

Thiên lệch nhớ lại (Recall bias) là một dạng của thiên lệch thông tin, xảy ra khi nhóm bệnh có xu hướng nhớ lại và báo cáo thông tin về các yếu tố phơi nhiễm trong quá khứ khác với nhóm chứng, do họ có thể suy nghĩ nhiều hơn về nguyên nhân gây bệnh của mình.

Nghiên cứu thử nghiệm, đặc biệt là thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng (RCT), là phương pháp tiêu chuẩn vàng để đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp y tế. Nghiên cứu này cho phép kiểm soát các yếu tố gây nhiễu và xác định mối quan hệ nhân quả giữa can thiệp và kết quả.

Sai số chọn mẫu xảy ra do mẫu nghiên cứu không đại diện hoàn toàn cho quần thể mục tiêu. Tăng cỡ mẫu nghiên cứu sẽ làm giảm sai số chọn mẫu, vì mẫu lớn hơn có xu hướng phản ánh quần thể chính xác hơn. Chọn mẫu ngẫu nhiên cũng quan trọng để giảm thiên lệch chọn mẫu, nhưng cỡ mẫu lớn mới trực tiếp giảm sai số do ngẫu nhiên.

Phòng bệnh cấp 3 được thực hiện khi bệnh đã xảy ra và gây ra tổn thương. Mục tiêu là giảm thiểu tác động tiêu cực của bệnh, ngăn chặn bệnh tiến triển nặng hơn, giảm biến chứng, tàn tật và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Ví dụ: phục hồi chức năng sau đột quỵ, quản lý bệnh mãn tính.

Nghiên cứu когорт theo dõi một nhóm người (cohort) theo thời gian để xem xét sự phát triển bệnh tật ở những người có và không có yếu tố nguy cơ. Mục tiêu chính là xác định mối liên hệ nhân quả giữa yếu tố nguy cơ và bệnh tật.

Phòng bệnh cấp 2 tập trung vào phát hiện sớm bệnh ở giai đoạn tiền lâm sàng hoặc giai đoạn sớm của bệnh, khi bệnh chưa gây ra triệu chứng rõ ràng, để can thiệp và điều trị kịp thời, ngăn chặn bệnh tiến triển nặng hơn. Tiêm vắc-xin phòng cúm là phòng bệnh cấp 1, ngăn chặn bệnh xảy ra ngay từ đầu.

Dịch lưu hành là tình trạng bệnh tật luôn tồn tại trong một quần thể hoặc khu vực địa lý với tần suất tương đối ổn định qua thời gian. Mức độ dịch lưu hành có thể khác nhau, nhưng không có sự gia tăng đột biến như trong dịch hoặc đại dịch.

Điều tra dịch tễ học là một quá trình có hệ thống để xác định nguyên nhân, nguồn gốc và phương thức lây truyền của một vụ dịch. Đây là phương pháp quan trọng để kiểm soát và ngăn chặn sự lan rộng của dịch bệnh trong cộng đồng, thường được thực hiện nhanh chóng để ứng phó kịp thời.

Nghiên cứu sinh thái (hoặc nghiên cứu tương quan) thường sử dụng dữ liệu tổng hợp (ví dụ: dữ liệu quốc gia, khu vực) để tìm kiếm mối liên hệ giữa các yếu tố phơi nhiễm và kết quả sức khỏe ở cấp độ quần thể. Nghiên cứu này chủ yếu mang tính thăm dò và thường được sử dụng để tạo ra các giả thuyết ban đầu về nguyên nhân gây bệnh, sau đó cần được kiểm chứng bằng các loại nghiên cứu khác.

Tính đặc hiệu của xét nghiệm sàng lọc là khả năng xác định chính xác những người không mắc bệnh, tức là tỷ lệ âm tính thật trong số những người thực sự không bệnh. Xét nghiệm có tính đặc hiệu cao sẽ ít cho kết quả dương tính giả.

Sai số gây nhiễu xảy ra khi một yếu tố thứ ba (yếu tố gây nhiễu) vừa liên quan đến yếu tố phơi nhiễm vừa liên quan đến bệnh tật, làm sai lệch mối liên hệ thực sự giữa yếu tố phơi nhiễm và bệnh. Nghiên cứu quan sát như когорт và bệnh chứng dễ bị sai số gây nhiễu hơn nghiên cứu thử nghiệm do không có sự can thiệp và kiểm soát yếu tố gây nhiễu bằng phương pháp ngẫu nhiên hóa.

Ghép cặp là một kỹ thuật trong nghiên cứu bệnh chứng để kiểm soát sai số gây nhiễu. Bằng cách ghép cặp nhóm chứng với nhóm bệnh theo các yếu tố gây nhiễu đã biết, nhà nghiên cứu cố gắng làm cho hai nhóm này tương đồng về các yếu tố gây nhiễu, từ đó giảm thiểu ảnh hưởng của chúng lên mối liên hệ giữa yếu tố phơi nhiễm và bệnh tật.

Tỷ lệ mắc bệnh (morbidity rate) đo lường tần suất bệnh tật trong một quần thể, bao gồm cả tỷ lệ hiện mắc và tỷ lệ mới mắc. Đây là đơn vị đo lường cơ bản nhất để đánh giá gánh nặng bệnh tật.

Giám sát chủ động là hệ thống giám sát trong đó nhân viên y tế chủ động tìm kiếm ca bệnh trong cộng đồng, thay vì chỉ dựa vào báo cáo thụ động từ các cơ sở y tế. Khảo sát cộng đồng, xét nghiệm sàng lọc chủ động là các ví dụ về giám sát chủ động.

Hệ số sinh sản cơ bản (R0) là một chỉ số quan trọng đánh giá khả năng lây lan của bệnh truyền nhiễm. Nó cho biết trung bình một người mắc bệnh có thể lây truyền bệnh cho bao nhiêu người khác trong một quần thể hoàn toàn chưa có miễn dịch. R0 > 1 cho thấy bệnh có khả năng lây lan thành dịch.

Tam giác dịch tễ học là mô hình cổ điển mô tả sự tương tác giữa ba yếu tố chính gây ra bệnh tật: tác nhân gây bệnh (agent), vật chủ (host) và môi trường (environment). Sự cân bằng hoặc mất cân bằng giữa ba yếu tố này quyết định sự xuất hiện và lan truyền của bệnh.

Phòng bệnh cấp 1 là các biện pháp được thực hiện trước khi bệnh tật xảy ra, nhằm loại bỏ hoặc giảm thiểu các yếu tố nguy cơ. Ví dụ: tiêm chủng, giáo dục sức khỏe, cải thiện vệ sinh môi trường.

Nguy cơ tương đối (Relative Risk - RR) là chỉ số chính để đo lường sức mạnh của mối liên hệ trong nghiên cứu когорт. RR so sánh nguy cơ mắc bệnh ở nhóm phơi nhiễm với nguy cơ mắc bệnh ở nhóm không phơi nhiễm. Tỷ số chênh (OR) thường dùng trong nghiên cứu bệnh chứng.

Ngưỡng miễn dịch cộng đồng là tỷ lệ dân số cần được miễn dịch để ngăn chặn sự lây lan của bệnh. Giá trị này phụ thuộc chủ yếu vào khả năng lây truyền của bệnh, được đo bằng hệ số sinh sản cơ bản (R0). Bệnh có R0 càng cao thì ngưỡng miễn dịch cộng đồng càng lớn.

QALY là một chỉ số đo lường kết quả sức khỏe, kết hợp cả số lượng và chất lượng cuộc sống. Nó được tính bằng số năm sống nhân với hệ số chất lượng cuộc sống (từ 0 đến 1, với 1 là sức khỏe hoàn hảo). QALY thường được sử dụng trong đánh giá kinh tế y tế để so sánh hiệu quả chi phí của các biện pháp can thiệp khác nhau.

Cửa sổ cơ hội trong phòng bệnh là khoảng thời gian cụ thể trong quá trình phát triển bệnh, khi các biện pháp can thiệp phòng bệnh có khả năng mang lại hiệu quả cao nhất. Ví dụ, giai đoạn sớm của bệnh, hoặc giai đoạn trước khi yếu tố nguy cơ gây hại trở nên không thể đảo ngược.

Thời gian ủ bệnh là giai đoạn tiềm ẩn của bệnh truyền nhiễm, kéo dài từ thời điểm tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể đến khi người bệnh bắt đầu xuất hiện các triệu chứng lâm sàng đầu tiên. Giai đoạn này rất quan trọng trong việc theo dõi và kiểm soát dịch bệnh.

Tính thời gian là một trong các tiêu chí Bradford Hill để đánh giá mối liên hệ nhân quả. Tiêu chí này yêu cầu yếu tố phơi nhiễm phải xảy ra trước khi bệnh tật phát triển. Điều này là logic vì nguyên nhân phải xảy ra trước kết quả.

Tỷ lệ chết/mắc (CFR) đo lường mức độ nghiêm trọng của bệnh, thể hiện tỷ lệ phần trăm số ca tử vong trong số những người mắc bệnh. Công thức tính CFR là (Số ca tử vong do bệnh / Tổng số ca mắc bệnh) x 100%. CFR khác với tỷ lệ tử vong (mortality rate), tỷ lệ tử vong tính trên tổng dân số.