Đề 1 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Hóa lý dược

Dung lượng đệm (β) là đại lượng định lượng khả năng của dung dịch đệm trong việc chống lại sự thay đổi pH khi thêm axit hoặc bazơ mạnh. Dung lượng đệm càng lớn, khả năng đệm càng tốt.

Chất diện hoạt làm giảm sức căng bề mặt giữa pha phân tán và môi trường phân tán trong hỗn dịch, giúp các hạt phân tán đều và ổn định hơn, tránh hiện tượng kết tụ.

Tính chất hợp thức chỉ phụ thuộc vào số lượng hạt chất tan trong dung dịch, không phụ thuộc vào bản chất hóa học của chất tan. Độ nhớt phụ thuộc vào kích thước, hình dạng và tương tác của các phân tử chất tan và dung môi, không chỉ số lượng hạt.

Phương trình Noyes-Whitney mô tả tốc độ hòa tan phụ thuộc vào diện tích bề mặt (A), hệ số khuếch tán (D), độ dày lớp khuếch tán (h), và sự khác biệt nồng độ (Cs - C). Màu sắc của dược chất không phải là yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ hòa tan theo phương trình này.

Chất hoạt diện có cấu trúc lưỡng thân, có thể hấp phụ tại bề mặt phân chia pha dầu-nước, làm giảm sức căng bề mặt giữa hai pha, giúp hệ nhũ tương ổn định hơn và ngăn ngừa sự tách pha.

Quá trình hòa tan có thể là thu nhiệt (endothermic) hoặc tỏa nhiệt (exothermic) tùy thuộc vào cân bằng năng lượng giữa năng lượng cần thiết để phá vỡ liên kết trong chất tan và dung môi và năng lượng giải phóng khi hình thành liên kết giữa chất tan và dung môi.

Độ ổn định hóa học đề cập đến khả năng của dược chất duy trì cấu trúc hóa học và hàm lượng ban đầu trong suốt thời gian bảo quản và sử dụng. Sự phân hủy hóa học có thể làm giảm hiệu quả điều trị và/hoặc tạo ra các sản phẩm phân hủy độc hại.

Phản ứng thủy phân thuốc có thể xúc tác bởi cả axit và bazơ, do đó tốc độ thủy phân thường nhanh nhất ở cả pH rất axit và pH rất kiềm. Tuy nhiên, đối với nhiều thuốc, thủy phân nhanh hơn trong môi trường axit hoặc kiềm cụ thể tùy thuộc vào nhóm chức dễ bị thủy phân.

Tốc độ phản ứng thuộc về động học hóa học, mô tả sự thay đổi theo thời gian, không phải là một hàm trạng thái nhiệt động lực học chỉ phụ thuộc vào trạng thái đầu và cuối.

Giảm kích thước hạt dược chất làm tăng diện tích bề mặt tiếp xúc với dung môi, từ đó tăng tốc độ và mức độ hòa tan theo phương trình Noyes-Whitney. Các phương pháp khác như dùng chất diện hoạt, tạo phức, hoặc dùng đồng dung môi cũng có thể được sử dụng.

Hiệu ứng Tyndall là hiện tượng ánh sáng bị tán xạ khi chiếu qua hệ keo. Các hạt keo có kích thước đủ lớn để tán xạ ánh sáng, làm cho đường đi của ánh sáng trở nên nhìn thấy được, khác với dung dịch thực nơi ánh sáng đi qua mà không bị tán xạ.

Các dạng thù hình khác nhau của cùng một dược chất có cấu trúc mạng tinh thể khác nhau, dẫn đến sự khác biệt về năng lượng mạng lưới và do đó ảnh hưởng đến các tính chất vật lý như độ tan, tốc độ hòa tan, điểm nóng chảy và độ ổn định.

Keo tụ là quá trình các hạt trong hỗn dịch liên kết với nhau tạo thành các cụm hạt (flocs) lỏng lẻo. Các cụm hạt này lắng xuống nhanh hơn nhưng dễ dàng phân tán lại khi lắc, khác với sự kết tụ (caking) tạo thành khối rắn chắc khó phân tán lại.

Đường cong hòa tan biểu diễn phần trăm hoặc lượng dược chất được hòa tan theo thời gian trong điều kiện hòa tan in vitro tiêu chuẩn. Nó cung cấp thông tin về tốc độ và mức độ hòa tan của dược chất từ dạng bào chế.

Sự có mặt của tạp chất trong chất rắn làm gián đoạn cấu trúc mạng tinh thể, làm giảm lực liên kết giữa các phân tử và do đó làm giảm nhiệt độ nóng chảy so với chất rắn tinh khiết.

Dạng vô định hình không có cấu trúc mạng tinh thể trật tự, các phân tử sắp xếp ngẫu nhiên, do đó năng lượng mạng lưới thấp hơn, dễ dàng tách khỏi nhau và hòa tan nhanh hơn so với dạng tinh thể có cấu trúc trật tự.

Tương tác kỵ nước là yếu tố chính quyết định cấu trúc bậc ba của protein, do xu hướng các gốc kỵ nước tập trung vào bên trong protein, tránh tiếp xúc với môi trường nước, trong khi các gốc ưa nước hướng ra ngoài.

Hiệu ứng ion chung phát biểu rằng độ tan của một muối ít tan sẽ giảm khi thêm vào dung dịch một muối khác có chứa ion chung với muối ít tan đó, do cân bằng hòa tan dịch chuyển theo chiều nghịch.

Tá dược độn được thêm vào công thức viên nén để tăng khối lượng viên nén đến một kích thước và khối lượng phù hợp cho việc sản xuất và sử dụng, đặc biệt khi dược chất có hàm lượng nhỏ.

Liên kết ion là liên kết hóa học mạnh (liên kết sơ cấp) được hình thành do lực hút tĩnh điện giữa các ion trái dấu. Liên kết hydro, lực Van der Waals và tương tác lưỡng cực-lưỡng cực là các liên kết yếu hơn (liên kết thứ cấp).

DSC là kỹ thuật phân tích nhiệt đo sự khác biệt về nhiệt lượng cần thiết để làm tăng nhiệt độ của mẫu và chất chuẩn khi chúng được gia nhiệt theo chương trình. DSC được sử dụng để xác định các quá trình chuyển pha như điểm nóng chảy, nhiệt độ chuyển thủy tinh, và các quá trình nhiệt khác của dược chất.

Khi nhiệt độ tăng, động năng của các phân tử chất lỏng tăng lên, làm giảm lực liên kết giữa các phân tử và tăng khả năng di chuyển tương đối của chúng. Do đó, độ nhớt của chất lỏng giảm khi nhiệt độ tăng.

Phương trình Henderson-Hasselbalch liên hệ pH của dung dịch đệm với pKa của axit yếu và tỷ lệ nồng độ giữa dạng bazơ liên hợp và axit yếu, cho phép tính toán pH của dung dịch đệm hoặc pKa khi biết các thông số khác.

Nước hoạt động (aw) là thước đo lượng nước tự do có sẵn trong sản phẩm. aw cao tạo điều kiện cho các phản ứng hóa học (như thủy phân) và sự phát triển của vi sinh vật, làm giảm độ ổn định của thuốc. Do đó, kiểm soát aw là rất quan trọng để đảm bảo chất lượng và an toàn của sản phẩm.

Hệ số phân bố P (thường là logP) là tỷ lệ nồng độ của dược chất trong pha octanol (mô phỏng môi trường kỵ nước của màng sinh học) và pha nước. P càng cao, dược chất càng ưa lipid, khả năng thấm qua màng sinh học càng tốt.

Trong môi trường pH cao (kiềm), axit yếu sẽ bị ion hóa mạnh hơn, tạo thành dạng muối tan tốt hơn trong nước. Do đó, độ tan của axit yếu tăng lên khi pH dung dịch tăng.

Tương kỵ trong bào chế chủ yếu liên quan đến các tương tác lý hóa giữa các thành phần trong công thức, như tương tác giữa dược chất và tá dược, dẫn đến các vấn đề về độ ổn định, độ tan, hoặc hiệu quả điều trị của thuốc.

Độ ẩm tới hạn là độ ẩm tương đối của không khí mà tại đó chất rắn hút ẩm bắt đầu hấp thụ một lượng lớn hơi nước và chuyển từ trạng thái rắn sang trạng thái dung dịch hoặc chảy rữa do sự hấp thụ nước vượt quá khả năng giữ nước của chất rắn.

Phương trình Arrhenius mô tả sự phụ thuộc của hằng số tốc độ phản ứng (k) vào nhiệt độ (T) và năng lượng hoạt hóa (Ea). Nhiệt độ càng cao, k càng lớn, phản ứng xảy ra càng nhanh.

Định luật Fick thứ nhất khẳng định rằng dòng khuếch tán (tốc độ khuếch tán trên một đơn vị diện tích) tỉ lệ thuận với gradient nồng độ, tức là sự khác biệt về nồng độ giữa hai vùng.