Đề 10 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Y học cổ truyền

Tạng và Phủ là khái niệm để chỉ các cơ quan nội tạng trong cơ thể, phân loại theo chức năng và thuộc tính Âm Dương. Tạng thuộc Âm (tích trữ tinh khí), Phủ thuộc Dương (tiêu hóa, bài tiết).

Giác hơi là phương pháp dùng nhiệt hoặc lực hút tạo áp suất âm trong ống giác, áp lên da tại các huyệt vị hoặc vùng đau, giúp thông kinh hoạt lạc, trục hàn khí, giảm đau nhức, và cải thiện lưu thông máu.

Châm cứu là phương pháp dùng kim châm hoặc dùng nhiệt tác động lên các huyệt vị trên kinh lạc, từ đó điều chỉnh sự lưu thông khí huyết, cân bằng âm dương, lập lại sự hài hòa trong cơ thể để chữa bệnh.

Tạng Phế trong Y học cổ truyền chủ yếu đảm nhiệm chức năng hô hấp, quản lý khí, điều tiết sự thông khí, và có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi ngoại tà.

`Khí` trong Y học cổ truyền là một khái niệm rộng lớn, chỉ năng lượng sống, bản nguyên của sự sống và mọi hoạt động chức năng của cơ thể. Nó không chỉ đơn thuần là hơi thở mà còn bao gồm nhiều dạng năng lượng khác nhau.

Thuyết Âm Dương Ngũ Hành là học thuyết cơ bản nhất, chi phối toàn bộ lý luận và thực hành của Y học cổ truyền, giải thích sự tương quan và vận động của các hiện tượng trong tự nhiên và cơ thể con người.

Câu `Nhất vị, nhì hướng` nhấn mạnh vai trò của việc chọn vị thuốc chủ đạo (quân dược) trong một bài thuốc và chú ý đến `dẫn kinh báo sứ`, tức là phương hướng dẫn thuốc đến đúng kinh mạch, tạng phủ cần điều trị.

Thuốc Nam chủ yếu sử dụng các loại cây cỏ, dược liệu có sẵn trong nước ta, phù hợp với khí hậu và thể trạng người Việt. Thuốc Bắc có nguồn gốc từ Trung Quốc, có thể bao gồm cả dược liệu nhập khẩu và có phạm vi sử dụng rộng hơn về nguồn gốc dược liệu.

Kinh lạc là hệ thống các đường dẫn năng lượng (khí huyết) trong cơ thể, kết nối các tạng phủ, cân cơ, xương khớp, tạo thành một mạng lưới thống nhất, đảm bảo sự lưu thông và cân bằng trong cơ thể.

Y học cổ truyền xem con người là một tiểu vũ trụ, thống nhất và tương ứng với vũ trụ lớn. Sức khỏe và bệnh tật của con người chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các yếu tố tự nhiên như khí hậu, thời tiết, môi trường sống.

Nội nhân là một trong ba nhóm nguyên nhân gây bệnh trong Y học cổ truyền, chủ yếu chỉ các yếu tố tình chí (cảm xúc) quá khích, thất thường, gây tổn thương tạng phủ và rối loạn khí huyết, dẫn đến bệnh tật.

Tạng Tâm trong Y học cổ truyền không chỉ là tim về mặt giải phẫu mà còn bao gồm cả chức năng tinh thần, ý thức, tư duy, tình cảm. Tâm chủ về thần minh, điều khiển hoạt động tinh thần của con người.

Vấn chẩn là phương pháp hỏi bệnh, thông qua việc đặt câu hỏi về các triệu chứng, tiền sử bệnh, thói quen sinh hoạt, môi trường sống... để nắm bắt thông tin bệnh tình.

Vọng chẩn là phương pháp chẩn đoán bằng cách quan sát toàn diện người bệnh, từ hình dáng, sắc mặt, thần thái, cử động, đến lưỡi, mạch máu... để đánh giá tình trạng sức khỏe.

Tạng Tỳ trong Y học cổ truyền có vai trò trung tâm trong hệ thống tiêu hóa, chủ về vận hóa thức ăn, hấp thu chất dinh dưỡng, sinh hóa khí huyết, và được xem là `gốc của hậu thiên`.

Ngũ hành là Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ, tượng trưng cho 5 trạng thái vận động và biến hóa của vật chất trong tự nhiên và cơ thể con người, có mối quan hệ tương sinh, tương khắc, chế hóa lẫn nhau.

Vị thuốc (Ngũ vị) trong Y học cổ truyền là các vị chua, đắng, ngọt, cay, mặn, được xác định dựa trên cảm giác vị giác khi nếm. Vị thuốc có liên quan đến công năng và tác dụng điều trị khác nhau.

Y học cổ truyền thường tiếp cận bệnh mãn tính bằng cách điều chỉnh sự mất cân bằng trong cơ thể, tăng cường khả năng tự phục hồi, chú trọng bồi bổ cơ thể, do đó có thể mang lại hiệu quả lâu dài và ít tác dụng phụ hơn so với một số phương pháp điều trị của y học hiện đại.

Tạng Can trong Y học cổ truyền chủ yếu đảm nhiệm chức năng sơ tiết (lưu thông, điều đạt), giúp khí cơ vận hành thông suốt, điều hòa cảm xúc, và có vai trò quan trọng trong tiêu hóa và các hoạt động của cơ thể.

Lục dâm là sáu loại khí hậu bất thường (Phong, Hàn, Thử, Thấp, Táo, Hỏa) từ bên ngoài xâm nhập vào cơ thể, gây bệnh. Đây là một trong ba nhóm nguyên nhân gây bệnh quan trọng trong Y học cổ truyền.

Bát cương là 8 cương lĩnh lớn dùng để phân loại và biện chứng bệnh tật trong Y học cổ truyền, bao gồm Âm - Dương, Biểu - Lý, Hàn - Nhiệt, Hư - Thực, giúp định hướng chẩn đoán và điều trị.

Tạng Thận trong Y học cổ truyền có vai trò quan trọng trong việc tàng trữ tinh khí, quyết định khả năng sinh sản, phát triển, và liên quan mật thiết đến xương cốt, tủy não, tai, và hệ tiết niệu sinh dục.

Y học cổ truyền đặc biệt coi trọng nguyên tắc `Phòng bệnh hơn chữa bệnh`, xem việc duy trì sức khỏe, tăng cường chính khí, và phòng ngừa bệnh tật là ưu tiên hàng đầu, hơn là chỉ tập trung vào điều trị khi bệnh đã phát sinh.

Huyết trong Y học cổ truyền tương ứng với máu trong y học hiện đại, là chất dịch màu đỏ lưu thông trong mạch máu, có chức năng nuôi dưỡng cơ thể và duy trì sự sống.

Y học cổ truyền tiếp cận bệnh tật một cách toàn diện, xem xét sự mất cân bằng âm dương, khí huyết, tạng phủ... trong cơ thể. Y học hiện đại thường tập trung vào việc xác định tác nhân gây bệnh (vi khuẩn, virus, tế bào ung thư...) và các cơ chế bệnh sinh cụ thể.

Do các phương pháp điều trị của Y học cổ truyền thường tác động từ từ, điều chỉnh dần dần sự cân bằng trong cơ thể, nên hiệu quả thường chậm hơn so với Y học hiện đại, không phù hợp với các tình huống cấp cứu cần can thiệp nhanh chóng.

Tứ khí (hay Tứ tính) của dược liệu là Hàn, Nhiệt, Ôn, Lương, thể hiện tính năng dược lý của thuốc, có tác dụng điều chỉnh sự cân bằng âm dương, hàn nhiệt trong cơ thể.

Biện chứng luận trị là nguyên tắc cốt lõi của Y học cổ truyền, nhấn mạnh việc chẩn đoán và điều trị bệnh phải dựa trên sự phân tích toàn diện các triệu chứng, dấu hiệu, thể trạng của từng người bệnh, từ đó đưa ra phương pháp điều trị phù hợp và cá nhân hóa.

Tân dịch là khái niệm chung chỉ các chất dịch lỏng trong cơ thể, trừ máu, bao gồm mồ hôi, nước mắt, nước bọt, dịch khớp, dịch não tủy... có chức năng giữ ẩm, nuôi dưỡng và bôi trơn các tổ chức.

Xoa bóp bấm huyệt là phương pháp dùng tay tác động lên các huyệt vị và kinh lạc, giúp thư giãn cơ bắp, giảm đau, lưu thông khí huyết, điều hòa chức năng tạng phủ, từ đó đạt hiệu quả điều trị.