Đề 12 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tâm lý học đại cương

Cấu trúc của hoạt động bao gồm mục đích (cái đích hướng tới), phương tiện (công cụ, cách thức thực hiện) và hành động (các bước cụ thể để đạt mục đích). Nhu cầu là nguồn gốc của động cơ, thúc đẩy hoạt động, nhưng không phải là một phần cấu trúc của hoạt động.

Nhận thức cảm tính (cảm giác và tri giác) phản ánh các thuộc tính bề ngoài, cụ thể, trực tiếp của sự vật, hiện tượng. Tư duy là quá trình nhận thức lý tính, phản ánh bản chất, quy luật bên trong, khái quát, gián tiếp và trừu tượng của sự vật, hiện tượng.

Cấu trúc của ý chí bao gồm động cơ ý chí (cái thôi thúc hành động), mục đích ý chí (cái đích cần đạt), hành động ý chí (các bước thực hiện) và nỗ lực ý chí (sự cố gắng vượt qua khó khăn). `Cảm xúc ý chí` không được coi là một thành phần cấu trúc, mặc dù cảm xúc có thể ảnh hưởng đến ý chí.

Trí nhớ ngắn hạn (short-term memory) hay trí nhớ làm việc (working memory) có chức năng lưu giữ thông tin tạm thời trong khoảng thời gian ngắn (thường dưới 30 giây) với dung lượng hạn chế (khoảng 7 ± 2 đơn vị thông tin).

Phương pháp nghiên cứu trường hợp (case study) là phương pháp nghiên cứu chuyên sâu, tỉ mỉ về một trường hợp cá nhân, nhóm nhỏ hoặc sự kiện cụ thể, nhằm thu thập thông tin chi tiết, toàn diện và sâu sắc về đối tượng nghiên cứu.

Giao tiếp phi ngôn ngữ (nonverbal communication) là loại hình giao tiếp sử dụng các kênh giao tiếp không lời như cử chỉ, điệu bộ, ánh mắt, nét mặt, giọng điệu, khoảng cách không gian,... để truyền đạt thông tin và cảm xúc.

Ngôn ngữ không chỉ là phương tiện giao tiếp mà còn là công cụ cơ bản của tư duy, giúp con người khái quát hóa, trừu tượng hóa, phân tích và tổng hợp thông tin, từ đó phát triển nhận thức và tư duy logic.

Cảm giác thăng bằng là một loại cảm giác bên trong, giúp cơ thể nhận biết vị trí và sự chuyển động của bản thân trong không gian. Các cảm giác còn lại (thị giác, xúc giác, thính giác) là các cảm giác bên ngoài, thu nhận thông tin từ môi trường bên ngoài.

Trong thí nghiệm Pavlov, chuông ban đầu là kích thích trung tính (neutral stimulus) vì nó không tự động gây ra phản ứng tiết nước bọt. Sau khi được kết hợp lặp đi lặp lại với thức ăn (kích thích không điều kiện), chuông trở thành kích thích có điều kiện, có khả năng gây ra phản ứng tiết nước bọt (phản ứng có điều kiện).

Phương pháp quan sát trong Tâm lý học chủ yếu được chia thành hai loại chính: quan sát tự nhiên (không can thiệp) và quan sát có kiểm soát (thực nghiệm).

Cảm xúc là những phản ứng tức thời, ngắn hạn đối với các kích thích, sự kiện. Tình cảm là những thái độ, xúc cảm ổn định, sâu sắc và bền vững hơn đối với sự vật, hiện tượng, con người hoặc bản thân.

Quy luật về tính ý nghĩa của tri giác (hay tính kinh nghiệm) chỉ ra rằng tri giác của con người mang tính chủ động, chịu ảnh hưởng của kinh nghiệm, vốn sống và ngữ cảnh. Khi gặp người quen trong ngữ cảnh không quen thuộc, sự khác biệt về ngữ cảnh có thể làm giảm tính ý nghĩa quen thuộc, gây khó khăn trong nhận diện.

Chú ý có chủ định (voluntary attention) là loại chú ý có ý thức, có mục đích, đòi hỏi sự nỗ lực ý chí để duy trì sự tập trung vào đối tượng, đặc biệt khi đối tượng không hấp dẫn hoặc có yếu tố gây xao nhãng.

Động cơ hành vi bắt nguồn từ nhu cầu (những đòi hỏi tất yếu của con người về vật chất và tinh thần) và hứng thú (thái độ đặc biệt của cá nhân đối với đối tượng nào đó, vừa mang tính nhận thức vừa mang tính cảm xúc), thúc đẩy con người hành động để thỏa mãn nhu cầu và đạt được mục tiêu.

Trí nhớ đóng vai trò then chốt trong việc ghi nhớ, lưu giữ, xử lý và tái hiện thông tin, kinh nghiệm đã trải qua, tạo nên sự liên tục và thống nhất trong nhận thức và hành vi của con người.

Tâm lý học tập trung nghiên cứu hành vi, hoạt động tinh thần và quá trình tâm lý của con người và động vật, nhằm hiểu rõ quy luật hình thành, phát triển và vận hành của chúng.

Thuyết phân tâm học (psychoanalytic theory), tiêu biểu là Sigmund Freud, tập trung vào vai trò của vô thức, các xung năng bản năng (đặc biệt là tình dục và gây hấn) và các trải nghiệm thời thơ ấu trong việc hình thành nhân cách và hành vi con người.

Mặc dù di truyền và thể trạng có vai trò nhất định, nhưng nhân cách chủ yếu được hình thành và phát triển dưới tác động của môi trường xã hội (gia đình, bạn bè, xã hội) và đặc biệt là giáo dục (chính thức và không chính thức).

Theo Erik Erikson, giai đoạn phát triển tâm lý ở tuổi thanh niên (identity vs. role confusion) tập trung vào việc giải quyết khủng hoảng bản sắc, tìm kiếm và xác định bản thân, vai trò của mình trong xã hội. Nếu không giải quyết thành công, thanh niên có thể rơi vào tình trạng mơ hồ vai trò.

Quên là hiện tượng suy giảm khả năng tái hiện hoặc nhận biết thông tin đã được ghi nhớ. Các nguyên nhân gây quên bao gồm sự suy giảm dấu vết trí nhớ, sự can nhiễu (giao thoa) giữa các thông tin, sự ức chế và kìm nén thông tin. `Sự tăng cường khả năng mã hóa thông tin` sẽ giúp ghi nhớ tốt hơn, không gây ra quên.

Cơ chế phòng vệ `chối bỏ` (denial) là việc cá nhân từ chối chấp nhận sự thật, thông tin hoặc tình huống gây đau khổ, lo âu. Hành vi trốn tránh là một biểu hiện của cơ chế chối bỏ, khi cá nhân tránh né đối diện với vấn đề hoặc tình huống khó khăn.

Tính trọn vẹn của tri giác (hay tính chỉnh thể) thể hiện xu hướng tri giác sự vật, hiện tượng một cách hoàn chỉnh, ngay cả khi thông tin cảm giác không đầy đủ. Tri giác có khuynh hướng khái quát, bỏ qua chi tiết để tạo ra một hình ảnh tổng thể.

Khí chất là thuộc tính tâm lý bẩm sinh, quy định tốc độ, cường độ và nhịp độ của các hoạt động tâm lý. Các yếu tố như tốc độ phản ứng, tính hướng ngoại/hướng nội, mức độ nhạy cảm thuộc về khí chất. Giá trị đạo đức là phạm trù thuộc về nhân cách, chịu ảnh hưởng của giáo dục và môi trường xã hội.

Phong cách lãnh đạo dân chủ (democratic leadership) khuyến khích sự tham gia của các thành viên, tôn trọng ý kiến cá nhân, tạo môi trường cởi mở và hợp tác, thường được đánh giá là hiệu quả nhất trong việc thúc đẩy sự sáng tạo và tinh thần làm việc nhóm.

Tháp nhu cầu Maslow phân chia nhu cầu con người thành 5 tầng bậc, từ thấp đến cao. Nhu cầu tự thể hiện (self-actualization needs) là nhu cầu cao nhất, thể hiện khát vọng phát triển tiềm năng, đạt được thành tựu và sống có ý nghĩa.

Phản xạ không điều kiện là một phản ứng sinh lý tự nhiên, bẩm sinh của cơ thể, không thuộc phạm trù hiện tượng tâm lý. Các khái niệm còn lại như cảm xúc, nhận thức, ý chí đều là các quá trình hoặc thuộc tính tâm lý.

Stress (căng thẳng) trong tâm lý học là phản ứng của cơ thể và tâm lý trước các tác nhân gây căng thẳng (stressors), có thể là các sự kiện, tình huống hoặc áp lực từ môi trường bên ngoài hoặc bên trong, gây ra trạng thái mất cân bằng và đòi hỏi sự thích ứng.

Tuân thủ (conformity) là hiện tượng tâm lý xã hội, mô tả sự thay đổi hành vi, thái độ, niềm tin của cá nhân để phù hợp với chuẩn mực, áp lực của nhóm hoặc xã hội, ngay cả khi điều đó mâu thuẫn với suy nghĩ, cảm xúc riêng của họ.

Học tập liên tưởng (associative learning) là loại hình học tập cơ bản, dựa trên việc hình thành liên hệ giữa các sự kiện, kích thích và phản ứng. Các hình thức học tập liên tưởng bao gồm điều kiện hóa cổ điển và điều kiện hóa thao tác.

Tư duy sáng tạo (creative thinking) là loại hình tư duy đặc biệt, hướng tới việc tạo ra những ý tưởng, giải pháp mới, độc đáo, có tính nguyên bản và giá trị, vượt ra khỏi khuôn khổ tư duy thông thường, lối mòn.