Đề 12 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tâm lý học giáo dục

Hiệu quả tự thân (self-efficacy), niềm tin vào khả năng của bản thân, là một yếu tố động lực mạnh mẽ trong lý thuyết nhận thức xã hội. Nó ảnh hưởng đến sự lựa chọn hành vi (chọn nhiệm vụ dễ hay khó), mức độ nỗ lực bỏ ra, và sự kiên trì khi đối mặt với khó khăn. Người có hiệu quả tự thân cao có xu hướng chọn thử thách khó hơn, nỗ lực nhiều hơn và kiên trì hơn.

Thuyết kiến tạo nhấn mạnh vai trò chủ động của người học trong việc xây dựng kiến thức, trái ngược với việc tiếp thu thụ động từ bên ngoài như trong thuyết hành vi. Thuyết nhận thức tập trung vào quá trình xử lý thông tin, và thuyết nhân văn chú trọng đến sự phát triển toàn diện cá nhân.

Tóm tắt là một chiến lược học tập hiệu quả giúp học sinh chọn lọc ra những thông tin quan trọng nhất từ tài liệu học tập và tổ chức chúng theo một cấu trúc logic. Quá trình này giúp tăng cường khả năng hiểu, ghi nhớ và áp dụng kiến thức. Nó không làm giảm khả năng ghi nhớ hay sự tập trung, và phù hợp với mọi đối tượng học sinh.

Lặp lại cách quãng (spaced repetition) là kỹ thuật học tập dựa trên việc ôn tập thông tin vào những thời điểm ngay trước khi chúng ta có xu hướng quên chúng. Nó hoạt động hiệu quả dựa trên `đường cong quên lãng` (Forgetting Curve) của Ebbinghaus, cho thấy trí nhớ suy giảm theo thời gian nếu không được củng cố. Lặp lại cách quãng giúp `đánh bại` đường cong quên lãng và củng cố trí nhớ dài hạn.

Môi trường học tập an toàn về tâm lý là nơi học sinh cảm thấy được tôn trọng, tin tưởng, và được chấp nhận, không sợ bị phán xét hay trừng phạt khi mắc lỗi, đặt câu hỏi, hoặc thể hiện ý kiến khác biệt. Yếu tố quan trọng nhất là sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau giữa học sinh và giáo viên, cũng như giữa các học sinh với nhau. Cơ sở vật chất, chương trình học, và đánh giá cũng quan trọng nhưng không phải yếu tố cốt lõi nhất cho sự an toàn tâm lý.

Hợp đồng hành vi (behavior contract) là một công cụ quản lý hành vi tích cực, là một thỏa thuận bằng văn bản giữa giáo viên và học sinh (và đôi khi cả phụ huynh). Nó xác định rõ hành vi mong muốn của học sinh, phần thưởng khi đạt được hành vi đó, và hậu quả nếu không tuân thủ. Hợp đồng giúp học sinh hiểu rõ kỳ vọng và chịu trách nhiệm về hành vi của mình.

Tâm lý học giáo dục hiện đại nhấn mạnh việc sử dụng các biện pháp quản lý hành vi tích cực. Hình phạt, nếu cần thiết, nên được coi là biện pháp cuối cùng, chỉ sử dụng khi các biện pháp tích cực (khen ngợi, khuyến khích, xây dựng quan hệ) không hiệu quả. Mục tiêu là giáo dục và thay đổi hành vi chứ không phải chỉ trừng phạt.

Kỹ thuật `giàn giáo` (scaffolding) là việc cung cấp hỗ trợ có cấu trúc tạm thời cho học sinh để giúp họ thực hiện các nhiệm vụ mà họ chưa thể tự làm được. Hỗ trợ này nên được giảm dần khi học sinh phát triển kỹ năng và tự tin hơn, cuối cùng là loại bỏ hoàn toàn để học sinh có thể độc lập.

Lo âu kiểm tra gây ra sự căng thẳng và lo lắng quá mức, làm suy giảm khả năng tập trung, khả năng xử lý thông tin và trí nhớ làm việc (working memory). Điều này dẫn đến việc học sinh khó khăn hơn trong việc nhớ lại kiến thức và giải quyết vấn đề trong bài kiểm tra, gây ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả.

Dạy học phân hóa là phương pháp tiếp cận sư phạm nhằm đáp ứng sự đa dạng về nhu cầu, sở thích, và phong cách học tập của học sinh. Nó bao gồm việc điều chỉnh nội dung, quy trình học tập, và cách thức đánh giá để phù hợp với từng cá nhân học sinh, thay vì áp dụng một khuôn mẫu chung.

Nguyên tắc `tính liên quan` (relevance) trong thiết kế bài giảng nhấn mạnh việc làm cho nội dung học tập có ý nghĩa và liên quan đến cuộc sống, kinh nghiệm, sở thích, và mục tiêu của học sinh. Khi học sinh thấy được sự liên quan, động lực và hứng thú học tập của họ sẽ tăng lên.

Lý thuyết học tập xã hội của Bandura bao gồm bốn giai đoạn chính của học tập quan sát: Chú ý (Attention), Ghi nhớ (Retention), Tái tạo vận động (Motor Reproduction), và Động lực (Motivation). `Phản xạ có điều kiện` là khái niệm thuộc thuyết hành vi, không phải lý thuyết học tập xã hội.

Dạy học hợp tác là phương pháp tổ chức hoạt động học tập theo nhóm nhỏ, nơi học sinh làm việc cùng nhau để đạt mục tiêu chung. Lợi ích chính bao gồm phát triển kỹ năng giao tiếp, hợp tác, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, và hỗ trợ lẫn nhau trong học tập. Nó không làm giảm tương tác, không tăng cạnh tranh (mà tăng hợp tác), và phù hợp với mọi đối tượng học sinh.

Học thuộc lòng (rote learning) tập trung vào việc ghi nhớ thông tin một cách máy móc mà không thực sự hiểu ý nghĩa. Hạn chế lớn nhất là kiến thức thu được thường khó chuyển giao và áp dụng vào các tình huống mới hoặc vấn đề khác, vì thiếu sự hiểu biết sâu sắc và khả năng kết nối kiến thức.

Người hướng nội thường có xu hướng thích làm việc độc lập, suy nghĩ kỹ trước khi nói, và tập trung vào chiều sâu của kiến thức. Ngược lại, họ thường cảm thấy không thoải mái hoặc nhanh chóng mệt mỏi trong các hoạt động nhóm lớn hoặc môi trường ồn ào, náo nhiệt. Họ thích các tương tác nhỏ, sâu sắc hơn.

Trong giáo dục hòa nhập, `điều chỉnh` (accommodation) là việc thay đổi cách thức học sinh tiếp cận và học tập nội dung (ví dụ: thời gian làm bài thêm, chữ lớn hơn) mà không thay đổi kỳ vọng về nội dung học tập. `Sửa đổi` (modification) là việc thay đổi nội dung học tập thực tế (ví dụ: giảm số lượng bài tập, đơn giản hóa nội dung), thường áp dụng khi học sinh cần hỗ trợ đáng kể để đạt được mục tiêu học tập.

Giai đoạn thao tác cụ thể (khoảng 7-11 tuổi) trong lý thuyết Piaget đặc trưng bởi sự phát triển khả năng tư duy logic về các đối tượng và tình huống cụ thể, hữu hình. Trẻ ở giai đoạn này có thể thực hiện các phép toán logic đơn giản, hiểu về bảo tồn (conservation), và phân loại. Tư duy trừu tượng phát triển ở giai đoạn thao tác hình thức (formal operational stage).

Dạy học truy vấn (inquiry-based learning) là phương pháp sư phạm tập trung vào việc khuyến khích học sinh chủ động đặt câu hỏi, nghiên cứu, khám phá, và tự tìm ra câu trả lời thông qua quá trình điều tra. Phương pháp này giúp phát triển kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, và học tập suốt đời.

Theo thang phân loại Bloom (phiên bản sửa đổi), cấp độ tư duy cao nhất là `Đánh giá` (Evaluating), thể hiện khả năng đưa ra phán xét, đánh giá dựa trên tiêu chí. Các cấp độ khác theo thứ tự tăng dần là Ghi nhớ, Hiểu, Vận dụng, Phân tích, và Sáng tạo (cao nhất trong phiên bản gốc là Đánh giá, trong phiên bản sửa đổi là Sáng tạo, nhưng `Đánh giá` vẫn thuộc nhóm cấp độ cao và thường được coi là cao nhất trong nhiều ngữ cảnh giáo dục cơ bản).

Trí nhớ làm việc (working memory) là một hệ thống trí nhớ ngắn hạn cho phép chúng ta tạm thời lưu trữ và thao tác thông tin để thực hiện các nhiệm vụ nhận thức phức tạp như học tập, giải quyết vấn đề, và ra quyết định. Nó đóng vai trò trung tâm trong quá trình xử lý thông tin và học tập.

Vùng phát triển gần nhất (ZPD) tập trung vào khoảng cách giữa những gì người học có thể làm một mình và những gì họ có thể làm với sự hỗ trợ của người khác có kinh nghiệm hơn (giáo viên, bạn bè). Nguyên tắc này nhấn mạnh vai trò của sự hướng dẫn và hỗ trợ (scaffolding) để thúc đẩy sự phát triển nhận thức.

Thiết kế học tập phổ quát (UDL) dựa trên ba nguyên tắc chính: Cung cấp nhiều phương thức biểu đạt (nội dung được trình bày theo nhiều cách), Cung cấp nhiều phương thức hành động và biểu hiện (học sinh có thể thể hiện kiến thức theo nhiều cách), và Cung cấp nhiều phương thức tham gia (khơi gợi hứng thú và động lực học tập). Nguyên tắc thứ tư sai vì UDL chống lại ý tưởng về một phương pháp học tập duy nhất cho tất cả, mà hướng tới sự linh hoạt và đa dạng.

Kỳ vọng thành công (hay còn gọi là self-efficacy) chính là niềm tin của cá nhân vào khả năng của mình để thực hiện thành công một nhiệm vụ cụ thể. Đây là một yếu tố quan trọng của động lực học tập, ảnh hưởng đến sự lựa chọn nhiệm vụ, nỗ lực và sự kiên trì.

Tam giác tương tác (instructional triangle) mô tả mối quan hệ tương tác cốt lõi trong dạy học hiệu quả giữa ba yếu tố chính: Học sinh (Student), Giáo viên (Teacher), và Nội dung (Content). Sự tương tác hài hòa và hiệu quả giữa ba yếu tố này là chìa khóa cho quá trình dạy và học thành công. Phụ huynh đóng vai trò quan trọng trong giáo dục nhưng không phải là thành phần trực tiếp của tam giác tương tác trong lớp học.

Mô hình VAK bao gồm ba phong cách học tập chính: Thị giác (Visual), Thính giác (Auditory), và Vận động (Kinesthetic). `Xúc giác` không phải là một thành phần chính thức trong mô hình VAK, mặc dù trải nghiệm xúc giác có thể hỗ trợ học tập vận động.

Thuyết đa trí tuệ của Gardner bao gồm trí tuệ nội tâm (intrapersonal intelligence) - khả năng hiểu bản thân và cảm xúc của mình, và trí tuệ tương giao (interpersonal intelligence) - khả năng hiểu và tương tác hiệu quả với người khác, bao gồm cả việc nhận biết và hiểu cảm xúc của họ.

Đe dọa khuôn mẫu (stereotype threat) là hiện tượng xảy ra khi các thành viên của một nhóm xã hội bị khuôn mẫu tiêu cực lo sợ rằng hành động của họ sẽ xác nhận khuôn mẫu đó. Trong học tập, điều này có thể gây ra lo lắng, căng thẳng, và giảm hiệu suất ở học sinh thuộc nhóm thiểu số, đặc biệt khi họ nhận thức được khuôn mẫu tiêu cực liên quan đến khả năng học tập của nhóm mình.

Quản lý lớp học tích cực tập trung vào việc xây dựng môi trường học tập hỗ trợ và khuyến khích hành vi tốt. Việc khiển trách hành vi tiêu cực trước lớp có thể gây xấu hổ, làm giảm sự tự tin và không hiệu quả bằng các biện pháp tích cực như khen ngợi, xây dựng quan hệ, và nội quy rõ ràng.

Hiệu ứng neo đậu (anchoring bias) là một thiên kiến nhận thức, trong đó con người có xu hướng quá phụ thuộc vào thông tin ban đầu (neo) khi đưa ra quyết định hoặc ước lượng. Thông tin ban đầu này có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến các phán đoán tiếp theo, ngay cả khi nó không liên quan hoặc không chính xác.

Đánh giá thường xuyên (formative assessment) nhằm mục đích chính là cung cấp thông tin phản hồi cho cả giáo viên và học sinh để cải thiện quá trình dạy và học. Mục tiêu không phải là xếp hạng, so sánh lớp, hay đánh giá giáo viên mà là tối ưu hóa trải nghiệm học tập.