Đề 4 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dịch tễ học

Thời kỳ cửa sổ là giai đoạn sau khi nhiễm HIV nhưng trước khi các xét nghiệm hiện tại có thể phát hiện virus hoặc kháng thể kháng HIV. Trong giai đoạn này, người nhiễm có thể không biết mình bị nhiễm nhưng vẫn có khả năng lây truyền virus.

Miễn dịch cộng đồng xảy ra khi một tỷ lệ đủ lớn dân số (thường thông qua tiêm chủng hoặc mắc bệnh trước đó) được miễn dịch với một bệnh truyền nhiễm, làm giảm khả năng lây lan của bệnh trong cộng đồng và bảo vệ những người chưa được miễn dịch (như trẻ sơ sinh hoặc người có bệnh nền).

Phòng ngừa cấp ba nhằm mục đích giảm tác động của bệnh đã hình thành. Các biện pháp bao gồm điều trị bệnh, quản lý các triệu chứng, phục hồi chức năng và ngăn ngừa các biến chứng hoặc tái phát. Mục tiêu là cải thiện chất lượng cuộc sống và kéo dài tuổi thọ cho người bệnh.

Phòng ngừa tiên phát hướng đến việc ngăn chặn sự phát triển của bệnh trước khi nó xảy ra, thông qua các biện pháp như tiêm chủng, giáo dục sức khỏe, cải thiện điều kiện sống và làm việc. Mục tiêu là giảm tỷ lệ mắc bệnh mới.

Dịch tễ học mô tả tập trung vào việc mô tả bức tranh toàn cảnh về bệnh tật trong quần thể, bao gồm tần suất, xu hướng, nhóm người bị ảnh hưởng và địa điểm xảy ra. Mục tiêu là tạo ra giả thuyết và định hướng cho các nghiên cứu phân tích sâu hơn về nguyên nhân.

Tỷ lệ hiện mắc đo lường số ca bệnh hiện có trong một quần thể tại một thời điểm cụ thể, thường được biểu thị bằng phần trăm hoặc trên một số lượng dân nhất định (ví dụ: trên 1000 dân).

Độ nhạy của xét nghiệm sàng lọc là khả năng xác định chính xác những người có bệnh (tỷ lệ dương tính thật trên tổng số người bệnh). Một xét nghiệm có độ nhạy cao sẽ ít bỏ sót ca bệnh.

Thiên kiến nhớ lại là một vấn đề phổ biến trong nghiên cứu bệnh chứng, khi bệnh nhân (ca bệnh) có xu hướng nhớ lại thông tin về phơi nhiễm tốt hơn hoặc khác biệt so với nhóm chứng. Thu thập thông tin phơi nhiễm từ các nguồn khách quan như hồ sơ y tế (nếu có) giúp giảm thiểu sự phụ thuộc vào trí nhớ của người tham gia và giảm thiên kiến nhớ lại.

Ghép cặp là một phương pháp kiểm soát yếu tố gây nhiễu được sử dụng trong giai đoạn thiết kế nghiên cứu, đặc biệt là trong nghiên cứu bệnh chứng. Trong giai đoạn phân tích dữ liệu, các phương pháp như phân tích phân tầng, chuẩn hóa và mô hình hóa đa biến được sử dụng để điều chỉnh ảnh hưởng của yếu tố gây nhiễu.

Tất cả các nguyên tắc đạo đức được liệt kê (tôn trọng người tham gia, lợi ích, công bằng và tôn trọng quyền tự chủ) đều cực kỳ quan trọng trong nghiên cứu dịch tễ học. Nghiên cứu phải đảm bảo bảo vệ quyền và phúc lợi của người tham gia, đồng thời mang lại lợi ích cho cộng đồng.

Nghiên cứu cắt ngang (Cross-sectional study) được thiết kế để thu thập dữ liệu về phơi nhiễm và bệnh tật tại cùng một thời điểm. Do đó, nó rất phù hợp để ước tính tỷ lệ hiện mắc của bệnh trong quần thể tại thời điểm nghiên cứu được thực hiện.

Đại dịch là một dịch bệnh lan rộng trên quy mô toàn cầu, vượt qua biên giới quốc gia và ảnh hưởng đến một tỷ lệ lớn dân số trên nhiều khu vực địa lý rộng lớn. Ví dụ điển hình là đại dịch COVID-19.

Yếu tố gây nhiễu là một biến số thứ ba vừa liên quan đến yếu tố phơi nhiễm đang nghiên cứu vừa liên quan đến kết quả (bệnh tật), nhưng không nằm trên con đường nhân quả giữa phơi nhiễm và bệnh tật. Sự hiện diện của yếu tố gây nhiễu có thể làm sai lệch mối liên hệ thực sự giữa phơi nhiễm và bệnh tật.

Tương tác (hay điều chỉnh hiệu ứng) xảy ra khi tác động của một yếu tố phơi nhiễm lên kết quả (bệnh tật) khác nhau ở các mức độ khác nhau của một yếu tố thứ ba (yếu tố điều chỉnh hiệu ứng). Ví dụ, tác động của hút thuốc lá lên nguy cơ ung thư phổi có thể mạnh hơn ở người tiếp xúc với amiăng so với người không tiếp xúc.

Thiên kiến Hawthorne (hay hiệu ứng quan sát) xảy ra khi người tham gia nghiên cứu thay đổi hành vi của họ đơn giản vì họ biết mình đang bị nghiên cứu hoặc quan sát, không phải do can thiệp nghiên cứu. Điều này có thể ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu, đặc biệt trong các nghiên cứu hành vi.

R naught (R0), hay còn gọi là tỷ lệ sinh sản cơ bản, là một chỉ số quan trọng trong dịch tễ học truyền nhiễm. Nó cho biết trung bình một người mắc bệnh có thể lây nhiễm cho bao nhiêu người khác trong một quần thể hoàn toàn cảm nhiễm. R0 > 1 cho thấy dịch bệnh có khả năng lan rộng, R0 < 1 cho thấy dịch bệnh có xu hướng suy giảm.

Sai số hệ thống (thiên kiến) là sai lệch kết quả nghiên cứu theo một hướng có hệ thống, do lỗi trong thiết kế, thực hiện hoặc phân tích nghiên cứu. Sai số ngẫu nhiên là sự biến thiên ngẫu nhiên trong dữ liệu, có thể làm giảm độ chính xác nhưng không gây sai lệch theo một hướng nhất định. Tăng cỡ mẫu có thể giảm sai số ngẫu nhiên, nhưng không giải quyết được sai số hệ thống.

Dịch tễ học phân tử sử dụng các kỹ thuật sinh học phân tử, đặc biệt là phân tích chuỗi DNA của tác nhân gây bệnh, để xác định nguồn gốc của vụ dịch, theo dõi đường lây truyền và phân biệt giữa các chủng vi sinh vật khác nhau. Điều này giúp kiểm soát dịch bệnh hiệu quả hơn.

Trong nghiên cứu thuần tập, nguy cơ tương đối (RR) được sử dụng để so sánh tỷ lệ mắc bệnh ở nhóm phơi nhiễm với tỷ lệ mắc bệnh ở nhóm không phơi nhiễm. RR cho biết nguy cơ mắc bệnh ở nhóm phơi nhiễm cao hơn (hoặc thấp hơn) bao nhiêu lần so với nhóm không phơi nhiễm.

Véc tơ là một sinh vật sống, thường là côn trùng (như muỗi, ve, bọ chét), có khả năng truyền tác nhân gây bệnh (như virus, vi khuẩn, ký sinh trùng) từ vật chủ nhiễm bệnh sang vật chủ cảm nhiễm. Véc tơ đóng vai trò quan trọng trong sự lây lan của nhiều bệnh truyền nhiễm.

Cổng xâm nhập là đường mà tác nhân gây bệnh đi vào cơ thể vật chủ mới. Các cổng xâm nhập phổ biến bao gồm đường hô hấp, đường tiêu hóa, da và niêm mạc, và đường máu. Hiểu rõ cổng xâm nhập giúp thiết kế các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm hiệu quả.

Bộ ba dịch tễ học truyền thống bao gồm tác nhân gây bệnh, vật chủ và môi trường. Thời gian là một yếu tố quan trọng trong dịch tễ học nhưng không phải là một thành phần cơ bản của bộ ba này. Mô hình này giúp hiểu rõ sự tương tác giữa ba yếu tố này trong việc gây ra bệnh.

Giám sát dịch tễ học tập trung vào việc thu thập, phân tích và diễn giải dữ liệu về sức khỏe cộng đồng để đưa ra các quyết định và hành động y tế công cộng. Mục tiêu chính là bảo vệ và cải thiện sức khỏe cộng đồng, không phải nghiên cứu khoa học cơ bản về cơ chế bệnh.

Ca bệnh chỉ điểm (hay ca bệnh ban đầu) là ca bệnh đầu tiên được phát hiện và báo cáo trong một vụ dịch. Việc xác định ca bệnh chỉ điểm có thể giúp truy tìm nguồn gốc của dịch bệnh và các ca bệnh liên quan, từ đó triển khai các biện pháp kiểm soát dịch kịp thời.

Giá trị tiên đoán dương tính (PPV) là xác suất một người có kết quả xét nghiệm dương tính thực sự mắc bệnh. PPV chịu ảnh hưởng lớn bởi tỷ lệ hiện mắc của bệnh trong quần thể. Khi tỷ lệ hiện mắc thấp, ngay cả một xét nghiệm có độ nhạy và độ đặc hiệu cao vẫn có thể có PPV thấp, do số lượng dương tính giả tăng lên.

Nghiên cứu bệnh chứng là lựa chọn hiệu quả khi bệnh hiếm gặp vì nó bắt đầu với nhóm người bệnh (ca bệnh) và nhóm người không bệnh (chứng), sau đó hồi cứu lại lịch sử phơi nhiễm của họ. Điều này giúp tiết kiệm thời gian và nguồn lực so với việc theo dõi một когорт lớn để chờ bệnh phát triển.

Thiên kiến chọn mẫu xảy ra khi nhóm nghiên cứu không đại diện cho quần thể mục tiêu, dẫn đến kết quả nghiên cứu không phản ánh đúng mối quan hệ thực sự trong quần thể lớn hơn. Điều này làm sai lệch ước tính về mối liên hệ giữa phơi nhiễm và bệnh tật.

Thử nghiệm can thiệp cộng đồng là một loại nghiên cứu can thiệp được thiết kế đặc biệt để đánh giá hiệu quả của các chương trình y tế công cộng hoặc can thiệp cộng đồng trên quy mô lớn. Nó thường bao gồm việc so sánh kết quả sức khỏe giữa các cộng đồng được can thiệp và các cộng đồng đối chứng.

Nguồn lây là nơi mà tác nhân gây bệnh có thể tồn tại, phát triển và nhân lên một cách tự nhiên. Nguồn lây có thể là người, động vật, thực vật, đất, nước hoặc các chất vô cơ khác. Từ nguồn lây, tác nhân gây bệnh có thể lây truyền sang vật chủ mới.

Dịch tễ học quần thể (hay dịch tễ học cộng đồng) nghiên cứu sức khỏe và bệnh tật trong phạm vi toàn bộ quần thể hoặc các nhóm dân cư cụ thể. Nó xem xét các yếu tố xã hội, môi trường, hành vi và sinh học ảnh hưởng đến sức khỏe của quần thể đó.