Đề 4 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tâm lý học đại cương

Cơ chế phòng vệ `chối bỏ` (denial) là một cơ chế tâm lý vô thức, trong đó cá nhân từ chối chấp nhận hoặc tin vào sự tồn tại của một thực tế đau khổ hoặc đe dọa, nhằm giảm bớt lo âu và căng thẳng.

Thông minh cảm xúc (emotional intelligence) là khả năng nhận biết, hiểu, quản lý và sử dụng cảm xúc của bản thân và người khác một cách hiệu quả, đóng vai trò quan trọng trong giao tiếp, quan hệ xã hội, và thành công cá nhân.

Sai lệch nhận thức (cognitive bias) là những lỗi hệ thống, lặp đi lặp lại trong tư duy và ra quyết định, thường xuất phát từ những quy tắc đơn giản hóa (heuristics) mà não bộ sử dụng để xử lý thông tin nhanh chóng, nhưng đôi khi dẫn đến kết luận sai lầm.

Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) là một phương pháp trị liệu tâm lý hiệu quả, tập trung vào việc xác định và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, không hợp lý và những hành vi không mong muốn, từ đó cải thiện tâm trạng và chức năng tâm lý.

Ngôn ngữ đóng vai trò then chốt trong tư duy, giúp con người khái quát hóa, trừu tượng hóa, và hệ thống hóa thông tin, đồng thời là công cụ giao tiếp và truyền đạt tri thức.

Stress trong tâm lý học là phản ứng của cơ thể và tâm lý trước những tình huống được đánh giá là căng thẳng, đe dọa, hoặc vượt quá khả năng ứng phó của cá nhân, bao gồm cả phản ứng sinh lý, cảm xúc, và hành vi.

Phong cách lãnh đạo độc đoán (authoritarian leadership) đặc trưng bởi việc nhà lãnh đạo tự đưa ra quyết định, ít hoặc không tham khảo ý kiến của nhân viên, và duy trì quyền kiểm soát cao.

Tâm lý học tập trung nghiên cứu các hiện tượng tâm lý, hành vi và hoạt động tinh thần của con người và động vật, bao gồm cả cơ chế và quy luật của chúng.

Sự khử cá nhân hóa (deindividuation) là quá trình mất đi ý thức về bản thân và trách nhiệm cá nhân trong một nhóm đông người, dẫn đến hành vi bốc đồng, phi lý trí, và dễ bị ảnh hưởng bởi đám đông, như trong hiện tượng `sợ đám đông`.

Ảo ảnh thị giác minh chứng rằng tri giác không chỉ đơn thuần là sao chép hiện thực, mà là một quá trình chủ động, mang tính kiến tạo, trong đó não bộ tích cực xử lý, giải thích, và tổ chức thông tin cảm giác, và quá trình này có thể dẫn đến sai lệch so với thực tế khách quan.

Trí nhớ giác quan lưu trữ thông tin cảm giác trong một khoảng thời gian rất ngắn, chỉ vài giây, trước khi thông tin được chuyển sang trí nhớ ngắn hạn hoặc mất đi.

Trong thuyết phân tâm học của Freud, `ego` (cái tôi) đại diện cho phần lý trí và ý thức của nhân cách, có vai trò trung gian hòa giải giữa bản năng (id) và siêu tôi (superego), đồng thời tương tác với thế giới bên ngoài.

Phương pháp quan sát trong Tâm lý học thường được chia thành hai loại chính: quan sát tự nhiên (ngoài môi trường thí nghiệm) và quan sát có kiểm soát (trong môi trường thí nghiệm).

Lev Vygotsky, nhà tâm lý học người Nga, đưa ra khái niệm `vùng phát triển gần nhất` (ZPD) để chỉ khoảng cách giữa trình độ phát triển hiện tại của trẻ và trình độ phát triển tiềm năng mà trẻ có thể đạt được dưới sự hướng dẫn của người khác.

Cơ chế phòng vệ `lý trí hóa` (rationalization), khi lạm dụng, có thể trở thành một hình thức né tránh thực tế và cảm xúc tiêu cực. Mặc dù giúp giảm lo âu tức thời, nhưng về lâu dài, nó có thể ngăn cản việc đối diện và giải quyết vấn đề gốc rễ, dẫn đến trì hoãn và né tránh không lành mạnh.

Động cơ bên trong là loại động cơ thúc đẩy hành vi vì chính bản thân hành vi đó mang lại sự hứng thú, thỏa mãn, và niềm vui cho cá nhân, không phụ thuộc vào phần thưởng hay áp lực bên ngoài.

Tháp nhu cầu Maslow sắp xếp các nhu cầu của con người theo thứ bậc từ thấp đến cao, bắt đầu từ các nhu cầu sinh lý cơ bản (ăn, uống, ngủ, nghỉ), sau đó đến nhu cầu an toàn, nhu cầu xã hội, nhu cầu được quý trọng, và cuối cùng là nhu cầu tự hiện thực hóa.

Trong nghiên cứu thực nghiệm, biến số độc lập (independent variable) là biến số mà nhà nghiên cứu chủ động thao tác hoặc thay đổi để xem xét ảnh hưởng của nó đến biến số khác (biến số phụ thuộc). Ví dụ, trong nghiên cứu về ảnh hưởng của âm nhạc đến tâm trạng, âm nhạc là biến số độc lập.

Phương pháp trắc nghiệm (test) trong tâm lý học được thiết kế để đo lường một cách khách quan và chuẩn hóa các đặc điểm tâm lý khác nhau của cá nhân, như trí tuệ, tính cách, thái độ, và năng lực.

Thí nghiệm nhà tù Stanford nổi tiếng của Philip Zimbardo đã minh họa mạnh mẽ ảnh hưởng của vai trò xã hội và tình huống đến hành vi con người, khi các sinh viên được giao vai lính canh và tù nhân đã nhanh chóng thể hiện hành vi phù hợp với vai trò đó.

Phản xạ có điều kiện được hình thành trên cơ sở phản xạ không điều kiện, thông qua quá trình kết hợp một kích thích trung tính với kích thích không điều kiện nhiều lần.

Thuyết phân tâm học của Sigmund Freud tập trung vào vô thức, các xung đột nội tâm, và những kinh nghiệm thời thơ ấu để giải thích hành vi và nhân cách con người.

Quan sát tự nhiên được thực hiện trong môi trường thực tế, không có sự can thiệp của nhà nghiên cứu, do đó hành vi được quan sát diễn ra một cách tự nhiên, chân thực, phản ánh sát hơn tình huống đời thường so với quan sát có kiểm soát trong phòng thí nghiệm, nơi môi trường được chuẩn hóa và có thể ảnh hưởng đến hành vi.

Môi trường gia đình, đặc biệt là mối quan hệ với cha mẹ và người thân trong giai đoạn đầu đời, có ảnh hưởng vô cùng lớn đến sự phát triển nhân cách, hình thành nền tảng cảm xúc, xã hội, và nhận thức cho trẻ.

Ngạc nhiên được xem là một trong sáu cảm xúc cơ bản (cùng với vui, buồn, sợ hãi, giận dữ, ghê tởm) được công nhận rộng rãi trong tâm lý học, mang tính phổ quát và dễ nhận biết ở nhiều nền văn hóa.

Tâm lý học ứng dụng hướng đến việc sử dụng các nguyên tắc, lý thuyết, và phương pháp nghiên cứu của tâm lý học để giải quyết các vấn đề cụ thể trong nhiều lĩnh vực của đời sống, như giáo dục, sức khỏe, công nghiệp, tổ chức, và pháp luật.

Cảm giác là quá trình tâm lý phản ánh các thuộc tính riêng lẻ của sự vật, hiện tượng khi chúng tác động trực tiếp vào giác quan. Tri giác là quá trình tâm lý phản ánh sự vật, hiện tượng một cách trọn vẹn, khi chúng tác động trực tiếp vào giác quan.

Nhận thức cảm tính là giai đoạn đầu tiên của quá trình nhận thức, bao gồm cảm giác (phản ánh các thuộc tính riêng lẻ) và tri giác (phản ánh sự vật, hiện tượng trọn vẹn).

Tư duy trực quan hành động, dựa trên sự thao tác và hành động trực tiếp với đồ vật, phát triển mạnh mẽ ở trẻ mẫu giáo, khi trẻ khám phá thế giới thông qua vận động và cảm giác.

Học tập liên tưởng, bao gồm học tập cổ điển và học tập công cụ, là loại hình học tập dựa trên việc hình thành mối liên hệ giữa hai kích thích hoặc giữa hành vi và hậu quả của nó.