Đề 5 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dịch tễ học

Yếu tố gây nhiễu là một biến số ngoại sinh có thể làm sai lệch kết quả nghiên cứu về mối liên hệ giữa phơi nhiễm và bệnh tật. Nó liên quan đồng thời đến cả yếu tố nguy cơ (phơi nhiễm) và kết quả, và không phải là một bước trung gian trong mối quan hệ nhân quả.

Giám sát chủ động đòi hỏi hệ thống y tế chủ động tìm kiếm và thu thập thông tin về bệnh tật từ nhiều nguồn khác nhau, đảm bảo phát hiện bệnh sớm và đầy đủ hơn so với giám sát thụ động, nơi thông tin chỉ được báo cáo khi có ca bệnh.

R0 (tỷ lệ sinh sản cơ bản) là một chỉ số quan trọng trong dịch tễ học, thể hiện khả năng lây lan của một bệnh truyền nhiễm. Nó cho biết trung bình một người mắc bệnh có thể lây cho bao nhiêu người khác trong một quần thể chưa có miễn dịch.

Sai lệch nhớ lại là một loại sai lệch thông tin đặc biệt, thường gặp trong nghiên cứu bệnh chứng. Nó xảy ra khi nhóm bệnh có xu hướng nhớ lại hoặc báo cáo thông tin về phơi nhiễm khác với nhóm chứng, dẫn đến kết quả nghiên cứu bị sai lệch.

Kiểm soát nguồn bệnh tập trung vào các biện pháp ngăn chặn hoặc giảm thiểu sự phát tán tác nhân gây bệnh từ nguồn gốc của nó. Cách ly, điều trị người bệnh và tiêu hủy nguồn chứa bệnh là các biện pháp kiểm soát nguồn bệnh. Vệ sinh tay là biện pháp bảo vệ cá nhân và cắt đứt đường lây truyền, không trực tiếp kiểm soát nguồn bệnh.

Nhóm chứng trong nghiên cứu can thiệp là nhóm so sánh, không nhận can thiệp đang được thử nghiệm (hoặc nhận giả dược). Nhóm này giúp đánh giá hiệu quả của can thiệp bằng cách so sánh kết quả với nhóm can thiệp chính.

Thời gian ủ bệnh là khoảng thời gian từ lúc tác nhân gây bệnh xâm nhập cơ thể (tiếp xúc) đến khi xuất hiện triệu chứng bệnh đầu tiên. Đây là giai đoạn bệnh đang phát triển âm thầm trước khi biểu hiện ra bên ngoài.

Sai lệch chọn mẫu dễ xảy ra trong nghiên cứu bệnh chứng vì việc chọn nhóm chứng có thể không đại diện cho quần thể gốc mà ca bệnh xuất phát. Điều này có thể dẫn đến sự khác biệt giữa nhóm ca bệnh và nhóm chứng không phải do yếu tố phơi nhiễm đang nghiên cứu.

Kiểm định Chi bình phương là một phương pháp thống kê thường dùng để phân tích dữ liệu phân loại (ví dụ: có bệnh/không bệnh, phơi nhiễm/không phơi nhiễm) trong dịch tễ học. Nó giúp xác định xem có mối liên hệ có ý nghĩa thống kê giữa các biến phân loại hay không.

Dịch tễ học phân tích đi sâu vào việc tìm hiểu nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây bệnh. Nó sử dụng các thiết kế nghiên cứu như когорт và bệnh chứng để kiểm tra các giả thuyết về mối liên hệ nhân quả giữa phơi nhiễm và bệnh tật.

Tỷ suất chết thô là một chỉ số đo lường mức độ tử vong chung trong một quần thể. Nó được tính bằng tổng số ca tử vong trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm) chia cho dân số trung bình của quần thể đó trong cùng khoảng thời gian.

Dịch tễ học can thiệp tập trung vào việc đánh giá tính hiệu quả của các can thiệp, chương trình y tế công cộng nhằm cải thiện sức khỏe cộng đồng. Các nghiên cứu can thiệp thường được thiết kế để kiểm tra xem một biện pháp can thiệp cụ thể có thực sự mang lại kết quả mong muốn hay không.

Dịch tễ học mô tả tập trung vào việc mô tả bức tranh tổng quan về bệnh tật trong quần thể: tần suất, phân bố theo thời gian, địa điểm và đặc điểm con người. Cơ chế sinh học gây bệnh thuộc phạm vi của dịch tễ học phân tích hoặc các lĩnh vực khoa học cơ bản.

Miễn dịch cộng đồng xảy ra khi một tỷ lệ đủ lớn dân số được miễn dịch (thường qua tiêm chủng hoặc mắc bệnh trước đó) đối với một bệnh truyền nhiễm, khiến cho bệnh khó lây lan và bảo vệ được cả những người chưa có miễn dịch trong cộng đồng.

Nghiên cứu bệnh chứng rất hiệu quả trong việc điều tra các vụ dịch hoặc bệnh hiếm gặp, như ngộ độc thực phẩm. Nghiên cứu này bắt đầu với nhóm người mắc bệnh (ca bệnh) và nhóm không mắc bệnh (chứng), sau đó hồi cứu lại lịch sử phơi nhiễm để tìm ra yếu tố nguy cơ chung.

Đường cong dịch tễ là biểu đồ thể hiện số ca mắc bệnh mới theo thời gian trong một vụ dịch. Nó giúp hình dung diễn biến dịch, xác định đỉnh dịch, tốc độ lây lan và xu hướng giảm dần của dịch, hỗ trợ việc đưa ra các biện pháp can thiệp phù hợp.

Tam giác dịch tễ học là mô hình cơ bản mô tả sự tương tác giữa ba yếu tố chính gây bệnh: tác nhân gây bệnh, vật chủ và môi trường. Thời gian là yếu tố quan trọng trong diễn biến dịch bệnh nhưng không phải là một đỉnh của tam giác dịch tễ học gốc.

Hiệu lực (validity) là một khái niệm quan trọng trong nghiên cứu khoa học, bao gồm dịch tễ học. Nó đánh giá xem nghiên cứu có thực sự đo lường được điều mà nó muốn đo lường hay không, tức là tính chính xác và đúng đắn của kết quả nghiên cứu.

Chuẩn hóa tỷ suất là một kỹ thuật thống kê quan trọng trong dịch tễ học so sánh. Nó được sử dụng để so sánh tỷ suất bệnh tật hoặc tử vong giữa các quần thể có cấu trúc khác nhau (ví dụ: cấu trúc tuổi). Bằng cách chuẩn hóa, ta loại bỏ ảnh hưởng của sự khác biệt về cấu trúc, cho phép so sánh công bằng hơn.

Tỷ số chênh (OR) và nguy cơ tương đối (RR) là hai chỉ số đo lường mối liên hệ giữa phơi nhiễm và bệnh tật. Khi bệnh nghiên cứu là bệnh hiếm gặp (tỷ lệ mắc bệnh thấp), OR xấp xỉ RR. Tuy nhiên, khi bệnh phổ biến, OR có thể phóng đại mức độ liên quan so với RR.

Phòng bệnh thứ cấp nhằm phát hiện sớm bệnh ở giai đoạn tiền lâm sàng hoặc giai đoạn sớm của bệnh lâm sàng, khi bệnh chưa gây ra hậu quả nghiêm trọng, để can thiệp điều trị kịp thời. Tầm soát (screening) là một biện pháp phòng bệnh thứ cấp điển hình.

Nguy cơ tương đối (RR) là một chỉ số quan trọng trong nghiên cứu когорт, đo lường mức độ liên quan giữa phơi nhiễm và bệnh tật. RR cho biết nguy cơ mắc bệnh ở nhóm phơi nhiễm cao hơn (hoặc thấp hơn) bao nhiêu lần so với nhóm không phơi nhiễm.

Các bệnh lây truyền qua đường hô hấp phát tán qua các giọt bắn khi ho, hắt hơi, nói chuyện... Vệ sinh tay và sử dụng khẩu trang là các biện pháp quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của các tác nhân gây bệnh đường hô hấp.

Sai lệch thông tin xảy ra khi thông tin về phơi nhiễm hoặc kết quả không được thu thập chính xác. Phương pháp слепой giúp giảm thiểu sai lệch này bằng cách ngăn chặn sự thiên vị trong quá trình thu thập và đánh giá thông tin.

Vector truyền bệnh là các sinh vật sống (thường là côn trùng hoặc động vật) đóng vai trò trung gian trong việc truyền tác nhân gây bệnh từ nguồn chứa (reservoir) sang vật chủ cảm thụ. Ví dụ điển hình là muỗi truyền bệnh sốt rét hoặc sốt xuất huyết.

Tỷ lệ mắc tích lũy đo lường nguy cơ tuyệt đối mắc bệnh trong một khoảng thời gian cụ thể. Nó thể hiện xác suất một người ban đầu khỏe mạnh sẽ phát triển bệnh trong khoảng thời gian theo dõi, thường được biểu diễn dưới dạng tỷ lệ phần trăm hoặc số ca trên 1000 người.

Tỷ lệ hiện mắc đo lường số ca bệnh hiện có tại một thời điểm cụ thể trong một quần thể. Đơn vị đo thường là số ca trên một quy mô dân số nhất định (ví dụ: 1.000 hoặc 100.000) tại thời điểm đó.

Gánh nặng bệnh tật không chỉ đo lường số ca mắc hoặc tử vong mà còn cả tác động của bệnh tật đến chất lượng cuộc sống và tuổi thọ. Các chỉ số như QALYs và DALYs được sử dụng để tổng hợp các khía cạnh này, cho phép so sánh gánh nặng của các bệnh khác nhau.

Phòng bệnh cấp 1 tập trung vào việc ngăn chặn bệnh tật xảy ra ngay từ đầu, bằng cách giảm thiểu các yếu tố nguy cơ và tăng cường các yếu tố bảo vệ sức khỏe. Khuyến khích lối sống lành mạnh (ăn uống, vận động) là biện pháp phòng bệnh cấp 1 hiệu quả đối với bệnh tim mạch.

Y tế công cộng là một lĩnh vực rộng lớn, không chỉ giới hạn trong điều trị bệnh hay xây dựng cơ sở y tế. Định nghĩa kinh điển của Winslow nhấn mạnh rằng y tế công cộng là khoa học và nghệ thuật nhằm phòng bệnh, kéo dài tuổi thọ và nâng cao sức khỏe thông qua các nỗ lực có tổ chức của cộng đồng và xã hội.