Đề 5 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Hóa lý dược

Chất xúc tác làm giảm năng lượng hoạt hóa của phản ứng, do đó làm tăng tốc độ phản ứng mà không bị tiêu thụ trong quá trình phản ứng. Các yếu tố khác như giảm nhiệt độ, giảm nồng độ chất phản ứng, và tăng năng lượng hoạt hóa đều làm giảm tốc độ phản ứng.

Đường cong làm lạnh kết tinh thường có dạng `bậc thang` do khi dung dịch đạt đến trạng thái quá bão hòa, sự tạo mầm tinh thể xảy ra đột ngột, giải phóng nhiệt kết tinh, làm nhiệt độ dung dịch tăng nhẹ lên trước khi tiếp tục giảm xuống khi tinh thể phát triển. Hiện tượng này tạo ra bậc thang trên đường cong nhiệt độ - thời gian.

Quang phổ hồng ngoại (IR) cung cấp thông tin về các nhóm chức năng trong phân tử và có thể gợi ý về dạng đa hình, nhưng không trực tiếp xác định cấu trúc tinh thể. Nhiễu xạ tia X là phương pháp chính xác nhất để xác định cấu trúc tinh thể. TEM có thể cung cấp hình ảnh cấu trúc nano, DSC đo các quá trình chuyển pha liên quan đến cấu trúc tinh thể.

Định luật Fick thứ nhất phát biểu rằng dòng khuếch tán tỉ lệ thuận với gradient nồng độ. Dòng chất khuếch tán từ vùng có nồng độ cao đến vùng có nồng độ thấp.

Giảm điểm đông băng là một tính chất colligative của dung dịch, tức là tính chất phụ thuộc vào số lượng hạt chất tan trong dung dịch, mà không phụ thuộc vào bản chất hóa học của chất tan. Các tính chất colligative khác bao gồm tăng điểm sôi, áp suất hơi giảm và áp suất thẩm thấu.

Hiệu ứng muối (salting-out) là hiện tượng giảm độ tan của chất không điện ly (như protein, polymer) trong dung dịch khi nồng độ muối vô cơ tăng cao. Ion muối cạnh tranh với chất không điện ly để tương tác với phân tử nước, làm giảm lượng nước có sẵn để hydrat hóa và hòa tan chất không điện ly, dẫn đến kết tủa.

Thẩm thấu ngược là quá trình ép dung môi đi qua màng bán thấm từ nơi có nồng độ chất tan cao sang nơi có nồng độ chất tan thấp, ngược lại với thẩm thấu tự nhiên. Nó được ứng dụng rộng rãi để tinh chế nước, bao gồm sản xuất nước cất và nước khử ion trong dược phẩm.

Hoạt tính sinh học là tính chất hóa học và dược lý, liên quan đến tác dụng của dược chất lên cơ thể sống, không phải là tính chất vật lý của bột. Kích thước, hình dạng tiểu phân và độ xốp là các tính chất vật lý quan trọng của bột dược phẩm, ảnh hưởng đến độ chảy, độ nén và khả năng hòa tan.

Liên kết ion là tương tác tĩnh điện mạnh mẽ giữa các ion mang điện tích trái dấu, không thuộc nhóm tương tác Van der Waals. Tương tác Van der Waals bao gồm tương tác lưỡng cực - lưỡng cực, lưỡng cực - cảm ứng và London, là các tương tác yếu hơn và có nguồn gốc từ sự dao động điện tích tạm thời hoặc vĩnh viễn trong phân tử.

Acid yếu tan tốt hơn ở pH cao hơn pKa của nó. Khi pH tăng, cân bằng phân ly của acid yếu dịch chuyển theo chiều tạo ra dạng ion hóa (anion), dạng này thường tan tốt hơn dạng không ion hóa trong nước. Do đó, tăng pH sẽ làm tăng độ tan của acid yếu.

Hệ số phân vùng (P) thường được định nghĩa là tỷ lệ nồng độ của dược chất ở trạng thái cân bằng giữa pha dầu (thường là octanol) và pha nước. Nó là thước đo độ thân dầu/thân nước của dược chất, có vai trò quan trọng trong việc dự đoán khả năng hấp thu và phân bố thuốc trong cơ thể.

Quá trình hòa tan dược chất rắn bao gồm hai giai đoạn chính: đầu tiên là hòa tan dược chất từ dạng rắn vào môi trường hòa tan, sau đó là khuếch tán dược chất đã hòa tan từ bề mặt rắn vào khối dung dịch.

Chất diện hoạt anionic thường có đầu ưa nước mang điện tích âm, phù hợp để ổn định nhũ tương dầu trong nước (O/W) bằng cách tạo lớp tích điện cùng dấu trên bề mặt giọt dầu, gây ra lực đẩy tĩnh điện ngăn cản sự kết tụ của các giọt dầu.

Chuyển động Brown là chuyển động ngẫu nhiên, zigzag của các hạt keo trong môi trường phân tán, gây ra bởi sự va chạm không cân bằng của các phân tử môi trường phân tán (như phân tử nước) với hạt keo từ mọi phía. Va chạm này làm cho hạt keo chuyển động liên tục và ngẫu nhiên.

Hằng số phân ly acid (Ka) là thước đo định lượng cho độ mạnh của một acid. Ka càng lớn, acid càng mạnh, tức là khả năng phân ly proton (H+) càng cao.

Giá trị HLB thấp (thường từ 1-10) cho thấy chất diện hoạt có phần ưa dầu mạnh hơn phần ưa nước, do đó có xu hướng hòa tan hoặc phân tán tốt trong pha dầu (lipophilic).

Khi nhiệt độ tăng, động năng của các phân tử chất lỏng tăng lên, làm giảm lực liên kết giữa các phân tử và do đó làm giảm độ nhớt. Áp suất thường có ít ảnh hưởng đến độ nhớt của chất lỏng (trừ áp suất rất cao). Khối lượng phân tử và lực liên kết phân tử càng lớn thường làm tăng độ nhớt.

Phương pháp BET (Brunauer-Emmett-Teller) là phương pháp tiêu chuẩn để xác định diện tích bề mặt riêng của bột và vật liệu xốp, dựa trên nguyên tắc hấp phụ đa lớp khí trơ (thường là nitơ) trên bề mặt vật liệu ở nhiệt độ lỏng nitơ (-196°C). Lượng khí hấp phụ tỉ lệ với diện tích bề mặt.

Áp suất có ảnh hưởng đáng kể đến độ tan của chất khí trong chất lỏng, nhưng ảnh hưởng của áp suất lên độ tan của chất rắn và chất lỏng trong chất lỏng thường không đáng kể, đặc biệt trong điều kiện thông thường của phòng thí nghiệm dược phẩm.

Năng lượng Gibbs (G) là đại lượng nhiệt động cho biết khả năng tự diễn biến của một quá trình ở điều kiện đẳng nhiệt, đẳng áp. Một quá trình tự diễn biến khi biến thiên năng lượng Gibbs (ΔG) nhỏ hơn 0.

Các dạng đa hình khác nhau của cùng một dược chất có thể có cấu trúc tinh thể và năng lượng mạng lưới khác nhau, dẫn đến sự khác biệt về độ tan, tốc độ hòa tan và do đó ảnh hưởng đến sinh khả dụng.

Tá dược dính được thêm vào công thức thuốc viên nén để tạo lực kết dính giữa các tiểu phân bột trong quá trình dập viên, giúp viên nén có độ cứng và độ bền cơ học cần thiết.

HPLC là kỹ thuật sắc ký lỏng mạnh mẽ, được ứng dụng rộng rãi trong phân tích dược phẩm để định lượng và định tính dược chất, tạp chất, sản phẩm phân hủy và các thành phần khác trong mẫu. Nó có độ phân giải và độ nhạy cao, cho phép phân tích các hỗn hợp phức tạp.

Nhiệt lượng kế quét vi sai (DSC) là kỹ thuật phân tích nhiệt phổ biến để xác định nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ chuyển thủy tinh, nhiệt độ kết tinh và các quá trình chuyển pha khác của dược chất và tá dược, bằng cách đo dòng nhiệt vào hoặc ra khỏi mẫu khi nhiệt độ thay đổi.

Thế zeta là điện thế bề mặt của hạt keo. Khi thế zeta giảm xuống dưới một giá trị tới hạn, lực đẩy tĩnh điện giữa các hạt keo giảm, lực hút Van der Waals trở nên ưu thế, dẫn đến hiện tượng keo tụ (các hạt keo tập hợp lại thành cụm).

Màng lọc nano (nanofiltration) có kích thước lỗ lọc nhỏ nhất trong các loại màng lọc được liệt kê, thường trong khoảng 1-10 nanomet, đủ nhỏ để loại bỏ virus, protein lớn và các phân tử hữu cơ lớn khỏi dung dịch. Màng lọc vi lọc và siêu lọc có kích thước lỗ lọc lớn hơn và chủ yếu loại bỏ vi khuẩn và các hạt lớn hơn.

Liên kết hydro là yếu tố chính ổn định cấu trúc bậc hai của protein, như alpha-helix và beta-sheet, thông qua liên kết giữa các nhóm C=O và N-H trên khung polypeptide.

Kích thước bao bì có thể ảnh hưởng đến tốc độ khuếch tán của hơi ẩm hoặc khí vào sản phẩm, nhưng bản thân kích thước bao bì không trực tiếp tác động đến bản chất hóa học và tốc độ phản ứng phân hủy của dược chất. Nhiệt độ, pH và ánh sáng là các yếu tố môi trường quan trọng có thể gây ra hoặc xúc tác các phản ứng phân hủy hóa học của dược chất.

Công thức Henderson-Hasselbalch liên hệ giữa pH của dung dịch đệm, pKa của acid yếu (hoặc pKb của base yếu) và tỷ lệ nồng độ giữa dạng base liên hợp và acid (hoặc acid liên hợp và base). Nó rất quan trọng trong việc pha chế dung dịch đệm có pH mong muốn.

Thuốc tiêm nhũ tương là hệ phân tán dị thể, trong đó pha phân tán là chất lỏng (thường là dầu hoặc dược chất tan trong dầu) được phân tán dưới dạng các giọt nhỏ trong môi trường phân tán là chất lỏng khác (thường là nước hoặc dung dịch nước).