Đề 8 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dược lý 1

Receptor là các protein đặc hiệu trên màng tế bào hoặc trong tế bào chất, thuốc gắn vào receptor để tạo phức hợp thuốc-receptor, từ đó khởi phát hoặc ức chế các quá trình sinh hóa và sinh lý của tế bào, dẫn đến tác dụng dược lý.

Đường tĩnh mạch (IV) đưa thuốc trực tiếp vào tuần hoàn máu, bỏ qua giai đoạn hấp thu. Do đó, sinh khả dụng đường tĩnh mạch được coi là 100% và tác dụng xuất hiện nhanh nhất.

Thuốc dùng đường dưới lưỡi được hấp thu trực tiếp vào tuần hoàn chung, tránh được chuyển hóa bước một ở gan, giúp thuốc đạt nồng độ điều trị nhanh hơn so với đường uống (phải qua gan trước khi vào tuần hoàn chung).

Thuốc generic (thuốc gốc) là bản sao của thuốc biệt dược gốc, có cùng hoạt chất, hàm lượng, dạng bào chế và đường dùng. Do không phải chịu chi phí nghiên cứu và phát triển ban đầu, thuốc generic thường có giá thành thấp hơn thuốc biệt dược gốc.

Phản ứng có hại loại A (Type A ADRs) là các phản ứng có thể dự đoán được, thường liên quan đến cơ chế tác dụng dược lý đã biết của thuốc và phụ thuộc vào liều dùng. Ví dụ: hạ huyết áp do thuốc hạ áp, chảy máu do thuốc chống đông.

Thức ăn có thể ảnh hưởng phức tạp đến hấp thu thuốc. Một số thuốc hấp thu tốt hơn khi có thức ăn (tăng hấp thu), một số khác hấp thu kém hơn (giảm hấp thu), và một số không bị ảnh hưởng đáng kể. Điều này phụ thuộc vào đặc tính của thuốc và thành phần của thức ăn.

Tiền sử dị ứng thuốc là thông tin quan trọng nhất cần kiểm tra trước khi kê đơn để tránh các phản ứng dị ứng nghiêm trọng có thể xảy ra. Các yếu tố khác cũng cần xem xét nhưng không quan trọng bằng tiền sử dị ứng.

Thuốc chủ vận (agonist) khi gắn vào receptor sẽ kích hoạt receptor và tạo ra đáp ứng sinh học. Thuốc đối kháng (antagonist) gắn vào receptor nhưng không kích hoạt nó, mà còn ngăn chặn chất chủ vận gắn vào và kích hoạt receptor, do đó ức chế tác dụng.

Chỉ định thuốc (drug indication) là danh sách các bệnh lý, triệu chứng hoặc tình trạng mà thuốc đã được chứng minh là có hiệu quả và được phê duyệt để sử dụng trong điều trị.

Thời gian bán thải (t½) là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Đây là thông số quan trọng để xác định khoảng cách liều và thời gian duy trì tác dụng của thuốc.

Thận là cơ quan thải trừ chính của hầu hết các thuốc và chất chuyển hóa của chúng qua nước tiểu. Các đường thải trừ khác có thể quan trọng với một số thuốc cụ thể, nhưng thận là đường chính.

Thử nghiệm lâm sàng Pha 3 được thực hiện trên số lượng lớn bệnh nhân để đánh giá một cách toàn diện về hiệu quả điều trị và độ an toàn của thuốc so với placebo hoặc thuốc chuẩn, trước khi được phê duyệt lưu hành.

Chỉ số điều trị (TI) là tỷ lệ giữa LD50 (liều gây chết 50%) và ED50 (liều hiệu dụng 50%). TI càng lớn, khoảng cách giữa liều gây độc và liều hiệu quả càng rộng, do đó thuốc càng an toàn hơn khi sử dụng.

Nguyên tắc `5 đúng` (sau này thường mở rộng thành `7, 9, hoặc 10 đúng`) là bộ nguyên tắc cơ bản để đảm bảo an toàn trong sử dụng thuốc, bao gồm: đúng bệnh nhân, đúng thuốc, đúng liều, đúng đường dùng, và đúng thời điểm dùng thuốc.

Tác dụng phụ là những tác dụng không mong muốn có thể xảy ra khi dùng thuốc ở liều điều trị thông thường. Chúng khác với tác dụng độc tính (thường do quá liều) và có thể gây khó chịu hoặc nguy hiểm cho bệnh nhân.

Dạng bào chế giải phóng kéo dài được thiết kế để giải phóng thuốc từ từ trong một khoảng thời gian dài, giúp duy trì nồng độ thuốc ổn định trong máu và giảm số lần dùng thuốc trong ngày, tăng tuân thủ điều trị.

Thuốc mỡ là dạng bào chế bán rắn, dùng ngoài da. Viên nén, viên nang và bột thuốc đều là các dạng bào chế rắn.

Tương tác hiệp đồng (synergism) xảy ra khi hai hoặc nhiều thuốc được dùng cùng nhau tạo ra tác dụng lớn hơn tổng tác dụng của từng thuốc dùng riêng lẻ. Ví dụ: 1 + 1 > 2.

Chuyển hóa thuốc Pha 1 bao gồm các phản ứng oxy hóa, khử, và thủy phân, thường làm thay đổi cấu trúc hóa học của thuốc để chuẩn bị cho Pha 2. Các phản ứng còn lại (liên hợp, acetyl hóa, sulfat hóa) là các phản ứng Pha 2.

Thể tích phân phối (Vd) là một thông số dược động học, phản ánh mức độ phân tán của thuốc từ huyết tương vào các mô của cơ thể. Vd cao gợi ý thuốc phân phối rộng rãi vào mô, Vd thấp gợi ý thuốc chủ yếu ở trong huyết tương.

Liều ED50 (Effective Dose 50%) là liều lượng thuốc mà tạo ra đáp ứng điều trị mong muốn ở 50% dân số hoặc mẫu thử nghiệm. Đây là một chỉ số về hiệu lực của thuốc.

Pharmacogenomics là lĩnh vực nghiên cứu về sự khác biệt trong đáp ứng thuốc giữa các cá nhân do sự khác biệt về gen di truyền. Nó hướng tới cá nhân hóa điều trị bằng thuốc dựa trên thông tin di truyền của bệnh nhân.

Tuổi tác, giới tính, chức năng gan thận, di truyền, bệnh lý đi kèm, và nhiều yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến đáp ứng thuốc của bệnh nhân. Nhóm máu ABO không được biết đến là một yếu tố ảnh hưởng đáng kể đến đáp ứng thuốc.

Theo dõi nồng độ thuốc trong điều trị (TDM) được sử dụng để đo nồng độ thuốc trong máu bệnh nhân, từ đó điều chỉnh liều dùng sao cho nồng độ thuốc nằm trong khoảng điều trị tối ưu, nhằm tối đa hóa hiệu quả và giảm thiểu nguy cơ độc tính.

Hấp thu là quá trình thuốc đi từ vị trí dùng thuốc vào tuần hoàn chung. Các quá trình còn lại (phân phối, chuyển hóa, thải trừ) xảy ra sau khi thuốc đã vào máu.

Dược lý học tập trung vào nghiên cứu về thuốc và tác dụng của chúng lên cơ thể sống, bao gồm cơ chế tác dụng, yếu tố ảnh hưởng đến đáp ứng thuốc, và sử dụng thuốc an toàn, hiệu quả. Phát triển phương pháp chẩn đoán bệnh mới không phải là mục tiêu chính của Dược lý học, mà thuộc lĩnh vực khác như Sinh học phân tử, Y sinh học, v.v.

Sinh khả dụng đường uống chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố bao gồm độ hòa tan của thuốc, chuyển hóa bước một ở gan và ruột (enzyme gan), và lưu lượng máu tới nơi hấp thu (ví dụ ruột).

Dung nạp thuốc là hiện tượng giảm đáp ứng của cơ thể với thuốc sau khi dùng lặp lại. Để đạt được tác dụng tương tự, cần phải tăng liều thuốc so với liều ban đầu.

Thận là cơ quan thải trừ chính của nhiều loại thuốc. Suy giảm chức năng thận làm giảm khả năng thải trừ thuốc, dẫn đến thuốc tích lũy trong cơ thể, tăng nguy cơ tác dụng phụ và độc tính. Do đó, cần điều chỉnh liều để tránh tích lũy thuốc.

Hệ thống enzyme CYP450 chịu trách nhiệm chính cho quá trình chuyển hóa thuốc, đặc biệt là ở gan. Gan là cơ quan chính thực hiện chuyển hóa thuốc.