Đề 9 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dẫn luận ngôn ngữ

Ngôn ngữ học đồng đại (synchronic linguistics) nghiên cứu ngôn ngữ tại một thời điểm nhất định (thường là hiện tại), tập trung vào cấu trúc và chức năng của ngôn ngữ ở thời điểm đó. Ngôn ngữ học lịch đại (diachronic linguistics) nghiên cứu sự phát triển và thay đổi của ngôn ngữ qua thời gian.

Phương ngữ (dialect) là một biến thể khu vực hoặc xã hội của một ngôn ngữ, có hệ thống ngữ âm, từ vựng và ngữ pháp riêng, nhưng vẫn đủ tương đồng với các phương ngữ khác của cùng ngôn ngữ để người nói các phương ngữ khác nhau có thể hiểu nhau ở một mức độ nhất định.

Bảng chữ cái ngữ âm quốc tế (IPA) là một hệ thống ký hiệu ngữ âm chuẩn quốc tế, được thiết kế để phiên âm chính xác và nhất quán tất cả các âm thanh của tất cả các ngôn ngữ trên thế giới. Mỗi ký hiệu IPA tương ứng với một âm thanh duy nhất, giúp tránh sự mơ hồ và không nhất quán trong phiên âm ngữ âm.

Tính tùy ý, tính hai mặt và tính sáng tạo là những đặc điểm phổ quát của ngôn ngữ con người. Tuy nhiên, chữ viết KHÔNG phải là đặc điểm phổ quát, vì có nhiều ngôn ngữ trên thế giới không có hệ thống chữ viết và vẫn tồn tại và phát triển mạnh mẽ.

Tính năng động (dynamic nature) của ngôn ngữ nhấn mạnh rằng ngôn ngữ không phải là một hệ thống tĩnh tại mà luôn trong trạng thái biến đổi và phát triển liên tục. Sự thay đổi có thể diễn ra ở mọi cấp độ của ngôn ngữ: âm vị, từ vựng, ngữ pháp, và ngữ nghĩa.

Mượn từ vựng (lexical borrowing) là một quá trình biến đổi ngôn ngữ, trong đó một ngôn ngữ tiếp nhận từ vựng từ một ngôn ngữ khác do sự tiếp xúc giữa các cộng đồng ngôn ngữ. Điều này thường xảy ra khi có sự giao thoa văn hóa, thương mại, hoặc chính trị.

Âm tắc (plosive/stop) được tạo ra khi luồng khí từ phổi bị chặn hoàn toàn tại một điểm trong khoang miệng (bằng môi, răng, lợi, ngạc mềm), sau đó đột ngột giải phóng, tạo ra âm thanh nổ. Ví dụ: /p/, /b/, /t/, /d/, /k/, /g/.

Ngôn ngữ ký hiệu sử dụng kênh thị giác-vận động thay vì kênh thính giác-vocal của ngôn ngữ nói. Chúng sử dụng cử chỉ tay, nét mặt, và vị trí cơ thể trong không gian để tạo thành các đơn vị có ý nghĩa và cấu trúc ngữ pháp riêng biệt.

Hình vị (Morpheme) là đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất mang ý nghĩa. Ví dụ, trong từ `unbreakable`, `un-`, `break`, và `-able` đều là hình vị, mỗi hình vị đóng góp vào ý nghĩa của từ.

Tính tùy ý (arbitrariness) của ký hiệu ngôn ngữ nghĩa là mối quan hệ giữa hình thức (âm thanh hoặc chữ viết) của một từ và ý nghĩa của nó là ngẫu nhiên, không có lý do tất yếu. Đáp án 2 minh họa rõ ràng điều này: không có lý do tại sao từ `chó` phải có âm thanh như vậy để chỉ con vật đó.

Giả thuyết Ngữ pháp phổ quát (Universal Grammar), chủ yếu liên quan đến Noam Chomsky, cho rằng con người được sinh ra với một `thiết bị học ngôn ngữ` (Language Acquisition Device - LAD) chứa đựng các nguyên tắc ngữ pháp phổ quát, giúp trẻ em học ngôn ngữ một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Tâm lý ngôn ngữ học (Psycholinguistics) là ngành nghiên cứu về các quá trình tâm lý liên quan đến ngôn ngữ, bao gồm quá trình tiếp thu ngôn ngữ, sản xuất ngôn ngữ, nhận thức ngôn ngữ, và lưu trữ ngôn ngữ. Việc học ngôn ngữ của trẻ em là một chủ đề quan trọng trong tâm lý ngôn ngữ học.

Phân tích lỗi (error analysis) là một phương pháp quan trọng trong nghiên cứu và giảng dạy ngôn ngữ thứ hai. Nó tập trung vào việc phân tích các lỗi mà người học mắc phải khi sử dụng ngôn ngữ mục tiêu, để hiểu rõ hơn về quá trình học ngôn ngữ và cải thiện phương pháp giảng dạy.

Theo lý thuyết Ngữ pháp tạo sinh (Generative Grammar) của Chomsky, `cấu trúc sâu` (deep structure) là biểu diễn trừu tượng về ý nghĩa của câu, trong khi `cấu trúc bề mặt` (surface structure) là hình thức ngôn ngữ thực tế mà chúng ta nghe hoặc đọc. Một cấu trúc sâu có thể có nhiều cấu trúc bề mặt khác nhau và ngược lại, một cấu trúc bề mặt có thể xuất phát từ nhiều cấu trúc sâu khác nhau.

Lỗi hành vi ngôn ngữ (performance error) là những sai sót ngẫu nhiên, do các yếu tố như sự mệt mỏi, mất tập trung, hoặc hạn chế về trí nhớ, chứ không phải do thiếu kiến thức về quy tắc ngôn ngữ. Quên từ trong khi nói là một ví dụ điển hình của lỗi hành vi.

Ngữ dụng học (Pragmatics) đặc biệt chú trọng đến vai trò của ngữ cảnh trong việc giải thích ý nghĩa của lời nói. Ngữ cảnh (bao gồm ngữ cảnh ngôn ngữ và ngữ cảnh tình huống) là yếu tố then chốt để hiểu được ý định giao tiếp của người nói và ý nghĩa thực sự của phát ngôn.

Ngữ nghĩa học (Semantics) là ngành ngôn ngữ học nghiên cứu về ý nghĩa. Nó tập trung vào ý nghĩa của từ, cụm từ, câu, và văn bản.

Định nghĩa ngôn ngữ bao gồm các yếu tố: hệ thống ký hiệu, tính tùy ý, có cấu trúc, đặc trưng của con người, và chức năng giao tiếp và tư duy. Đáp án 3 bao hàm đầy đủ các yếu tố này.

Âm vị (phoneme) là đơn vị âm thanh trừu tượng trong hệ thống âm vị học của một ngôn ngữ, có chức năng khu biệt nghĩa (thay đổi âm vị có thể thay đổi nghĩa của từ). Âm tố (phone) là hiện thực hóa vật lý, cụ thể của âm vị trong lời nói, có thể có nhiều âm tố khác nhau đại diện cho cùng một âm vị (allophones).

Phân tích thành tố trực tiếp (IC Analysis) là một phương pháp phân tích cú pháp, chia một câu thành các cặp thành phần trực tiếp (immediate constituents) cho đến khi đạt đến các thành tố không thể chia nhỏ hơn (thường là từ hoặc hình vị). Nó giúp làm sáng tỏ cấu trúc phân cấp của câu.

Ngữ âm học (Phonetics) là ngành nghiên cứu về các âm thanh vật lý của lời nói. Nó bao gồm việc nghiên cứu cách âm thanh được tạo ra (ngữ âm cấu âm), truyền đi (ngữ âm âm học), và nhận thức (ngữ âm thính giác).

Tính phổ quát ngữ pháp (grammaticality) trong ngôn ngữ học chỉ trạng thái của một câu hoặc cụm từ khi nó tuân thủ các quy tắc ngữ pháp của một ngôn ngữ cụ thể. Một câu được coi là `grammatical` nếu nó được cấu tạo đúng theo các quy tắc ngữ pháp của ngôn ngữ đó, và được người bản ngữ chấp nhận là hợp lệ.

Nghiên cứu trường hợp (case study) là một phương pháp nghiên cứu định tính, tập trung vào việc thu thập dữ liệu chi tiết và sâu sắc về một trường hợp cụ thể (có thể là một cá nhân, một nhóm người, một cộng đồng ngôn ngữ, hoặc một ngôn ngữ cụ thể). Nó cho phép khám phá các khía cạnh phức tạp và đặc thù của đối tượng nghiên cứu.

Nghiên cứu về nguồn gốc ngôn ngữ (Language origins) tập trung vào việc tìm hiểu quá trình ngôn ngữ loài người phát triển và những đặc điểm độc đáo của nó so với các hệ thống giao tiếp khác trong giới động vật. Câu hỏi này đặt ra một vấn đề cốt lõi trong lĩnh vực này.

Hình thái học (Morphology) là ngành ngôn ngữ học nghiên cứu về cấu trúc từ, cách từ được hình thành từ các hình vị, và các quy tắc chi phối quá trình tạo từ.

Theo Chomsky, `năng lực ngôn ngữ` (linguistic competence) là kiến thức tiềm ẩn, lý tưởng của người bản ngữ về ngôn ngữ của họ – những gì họ biết về ngôn ngữ. `Hành vi ngôn ngữ` (linguistic performance) là việc sử dụng ngôn ngữ thực tế trong các tình huống cụ thể, có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như lỗi, sự phân tâm, hoặc hạn chế về trí nhớ.

Xã hội ngôn ngữ học (sociolinguistics) nghiên cứu mối quan hệ giữa ngôn ngữ và xã hội. Nó xem xét các yếu tố xã hội như giai cấp, giới tính, tuổi tác, dân tộc, tình huống giao tiếp, v.v., ảnh hưởng đến cách con người sử dụng ngôn ngữ.

Ngữ dụng học (Pragmatics) nghiên cứu cách ngữ cảnh ảnh hưởng đến ý nghĩa và cách người nghe/đọc diễn giải ý định của người nói/viết. Ngữ nghĩa học (Semantics) tập trung vào ý nghĩa `ngữ nghĩa` của từ và câu một cách trừu tượng, ít quan tâm đến ngữ cảnh sử dụng cụ thể.

Tính hai mặt của ngôn ngữ (duality of patterning) chỉ ra rằng ngôn ngữ hoạt động ở hai cấp độ: cấp độ âm vị (âm thanh vô nghĩa) và cấp độ hình vị/từ vựng (âm thanh có ý nghĩa). Các đơn vị vô nghĩa (âm vị) kết hợp để tạo ra các đơn vị có nghĩa (hình vị, từ).

Biến đổi ngôn ngữ (language change) là một quá trình tự nhiên và liên tục, trong đó các ngôn ngữ thay đổi theo thời gian ở mọi cấp độ: âm vị, hình vị, từ vựng, ngữ pháp, và ngữ nghĩa. Đây không phải là sự suy giảm mà là sự thích nghi và phát triển tự nhiên.