Đề 3 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Xã hội học

Quan liêu (bureaucracy), theo Max Weber, là một loại hình tổ chức lý tưởng, được xây dựng dựa trên các nguyên tắc: phân cấp quyền lực, quy tắc và thủ tục chính thức, chuyên môn hóa công việc, tính vô tư, và định hướng nghề nghiệp. Các tổ chức lớn hiện đại thường mang đặc điểm quan liêu.

Tầng lớp xã hội thường được xác định bởi các yếu tố kinh tế (thu nhập, tài sản), quyền lực (ảnh hưởng chính trị), và địa vị xã hội (học vấn, nghề nghiệp). Nguồn gốc chủng tộc là một yếu tố phân tầng xã hội, nhưng không trực tiếp định nghĩa tầng lớp xã hội theo nghĩa kinh tế-xã hội.

Di động xã hội là sự dịch chuyển vị trí của một cá nhân hoặc nhóm trong hệ thống phân tầng xã hội. Di động xã hội có thể là di động theo chiều dọc (lên hoặc xuống tầng lớp xã hội) hoặc di động theo chiều ngang (thay đổi nghề nghiệp nhưng vẫn ở tầng lớp tương đương).

Thay đổi xã hội là sự biến đổi trong cấu trúc xã hội, văn hóa, hành vi và mối quan hệ xã hội theo thời gian. Nó có thể được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố tương tác lẫn nhau, bao gồm tiến bộ công nghệ, biến đổi kinh tế, thay đổi văn hóa, chính sách chính trị, và các yếu tố môi trường.

Hôn nhân nội tộc là quy tắc xã hội yêu cầu cá nhân kết hôn với người thuộc cùng nhóm xã hội của mình, như cùng tôn giáo, dân tộc, tầng lớp xã hội, hoặc địa vị. Ngược lại, hôn nhân ngoại tộc (exogamy) là quy tắc kết hôn với người ngoài nhóm của mình.

Xã hội hóa diễn ra suốt đời, nhưng giai đoạn thơ ấu và thanh thiếu niên là quan trọng nhất. Trong giai đoạn này, con người học hỏi các giá trị, chuẩn mực, kỹ năng và vai trò xã hội cơ bản từ gia đình, bạn bè, trường học và các tác nhân xã hội khác.

Toàn cầu hóa là quá trình gia tăng sự kết nối và phụ thuộc lẫn nhau trên toàn cầu về kinh tế, văn hóa, chính trị và xã hội. Nó bao gồm sự gia tăng dòng chảy hàng hóa, dịch vụ, thông tin, vốn và con người qua biên giới quốc gia.

Merton đưa ra 5 loại hình thích ứng với áp lực xã hội: tuân thủ, đổi mới, lễ nghi hóa, rút lui và nổi loạn. Đổi mới là hình thức lệch lạc khi cá nhân chấp nhận các mục tiêu văn hóa (ví dụ: thành công về tài chính) nhưng sử dụng các phương tiện bất hợp pháp (ví dụ: tội phạm) để đạt được mục tiêu đó.

Văn hóa trong xã hội học bao gồm tất cả những gì được học hỏi và chia sẻ trong một xã hội, từ những giá trị trừu tượng đến những vật thể hữu hình. Nó bao gồm cả cách sống, suy nghĩ, hành động và tương tác của con người trong một cộng đồng.

Ý thức tập thể là tập hợp các niềm tin, giá trị và chuẩn mực chung được chia sẻ bởi các thành viên trong một xã hội. Theo Durkheim, ý thức tập thể là nền tảng của sự đoàn kết xã hội và trật tự xã hội, đặc biệt trong các xã hội truyền thống.

Văn hóa đại chúng là văn hóa phổ biến, được ưa chuộng và tiêu thụ rộng rãi bởi đông đảo quần chúng, thường thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng. Nó thường được đối lập với văn hóa bác học, vốn được coi là tinh tế, phức tạp và dành cho giới thượng lưu hoặc trí thức.

Vốn xã hội là tổng hòa các mạng lưới xã hội, chuẩn mực và sự tin tưởng lẫn nhau, tạo điều kiện thuận lợi cho sự hợp tác và phối hợp vì lợi ích chung. Vốn xã hội mang lại lợi ích cho cả cá nhân và cộng đồng.

Thuyết tương tác biểu tượng là một trường phái vi mô trong xã hội học, nhấn mạnh vai trò của ngôn ngữ và các biểu tượng trong việc tạo ra ý nghĩa và định hình tương tác xã hội. Nó tập trung vào cách cá nhân diễn giải và phản ứng với các biểu tượng trong quá trình tương tác.

Văn hóa phản kháng là một hệ thống giá trị, niềm tin, thái độ và lối sống đối lập với văn hóa chủ đạo hoặc văn hóa thống trị trong xã hội. Các phong trào phản văn hóa thường xuất hiện khi một nhóm người cảm thấy bất mãn với các chuẩn mực và giá trị hiện hành.

Thuyết xung đột nhấn mạnh vai trò của bất bình đẳng và cạnh tranh nguồn lực trong việc tạo ra xung đột xã hội. Các nhóm khác nhau trong xã hội đấu tranh để giành quyền lực, địa vị và nguồn lực khan hiếm, dẫn đến xung đột.

Nhân khẩu học nghiên cứu về quy mô, cơ cấu, phân bố và sự thay đổi của dân số. Ba yếu tố chính ảnh hưởng đến quy mô dân số là sinh sản, tử vong và di cư. Tôn giáo là một yếu tố văn hóa-xã hội quan trọng, nhưng không trực tiếp cấu thành dân số theo nghĩa nhân khẩu học.

Khảo sát bằng bảng hỏi là phương pháp nghiên cứu định lượng phổ biến trong xã hội học, cho phép thu thập dữ liệu từ một số lượng lớn đối tượng. Dữ liệu khảo sát thường được phân tích thống kê để xác định các xu hướng, mối quan hệ và khái quát hóa kết quả cho tổng thể dân số.

Tội phạm học là một lĩnh vực liên ngành, chủ yếu thuộc xã hội học, nghiên cứu về tội phạm, hành vi lệch lạc, hệ thống tư pháp hình sự, và các vấn đề liên quan đến kiểm soát xã hội đối với tội phạm.

Lệch lạc xã hội là hành vi vi phạm các chuẩn mực và kỳ vọng xã hội, không nhất thiết phải vi phạm pháp luật. Chuẩn mực xã hội có thể khác nhau giữa các nhóm và xã hội, do đó, điều được coi là lệch lạc cũng có thể thay đổi theo bối cảnh văn hóa và xã hội.

Weber phân biệt ba loại hình quyền lực hợp pháp: truyền thống, lý tính-hợp pháp và mị lực. Quyền lực hợp pháp, dù thuộc loại nào, đều dựa trên sự chấp nhận và công nhận của người bị trị rằng quyền lực đó là chính đáng và có cơ sở.

Kỳ thị là sự gán cho một cá nhân hoặc nhóm người những đặc điểm tiêu cực, khiến họ bị coi thường, xa lánh và phân biệt đối xử trong xã hội. Kỳ thị có thể dựa trên nhiều yếu tố như bệnh tật, khuyết tật, chủng tộc, giới tính, hoặc hành vi lệch lạc.

Nhóm tham khảo là nhóm mà cá nhân sử dụng làm chuẩn mực để đánh giá bản thân và định hình hành vi, thái độ, giá trị của mình. Nhóm tham khảo có thể là nhóm mà cá nhân thuộc về hoặc nhóm mà họ mong muốn thuộc về.

Xã hội học tập trung nghiên cứu về xã hội, cấu trúc xã hội, các nhóm xã hội, các mối quan hệ và tương tác giữa các cá nhân và nhóm trong xã hội, cũng như chức năng của các yếu tố này.

Đô thị hóa là quá trình chuyển đổi từ xã hội nông thôn sang xã hội thành thị, thể hiện qua sự gia tăng tỷ lệ dân số sống ở đô thị, sự mở rộng về quy mô và số lượng đô thị, và sự thay đổi về lối sống và cơ cấu kinh tế.

Phỏng vấn sâu và quan sát tham gia là các phương pháp định tính, cho phép nhà nghiên cứu tiếp cận gần gũi với đối tượng, thu thập thông tin chi tiết về quan điểm, kinh nghiệm và hành vi của họ trong môi trường tự nhiên.

Nhóm sơ cấp, như gia đình và bạn bè thân thiết, được đặc trưng bởi các mối quan hệ cá nhân gần gũi, thân mật, dựa trên tình cảm và sự gắn bó. Ngược lại, nhóm thứ cấp thường lớn hơn, ít cá nhân hơn, và tập trung vào mục tiêu chung.

Phân tầng xã hội là hệ thống phân chia xã hội thành các tầng lớp có thứ bậc khác nhau, dựa trên sự bất bình đẳng về các nguồn lực xã hội quan trọng như của cải, quyền lực và địa vị. Các hệ thống phân tầng xã hội phổ biến bao gồm chế độ nô lệ, đẳng cấp, và giai cấp.

Vô chuẩn tắc (anomie) là trạng thái xã hội mà các chuẩn mực và giá trị truyền thống bị suy yếu hoặc mất đi, khiến cá nhân không còn định hướng rõ ràng về hành vi và mục tiêu, dẫn đến sự rối loạn và mất trật tự xã hội.

Vai trò xã hội là tập hợp các kỳ vọng xã hội về hành vi, thái độ và trách nhiệm đi kèm với một vị thế xã hội nhất định. Mỗi cá nhân thường đảm nhận nhiều vai trò xã hội khác nhau trong cuộc sống (ví dụ: vai trò sinh viên, vai trò nhân viên, vai trò cha mẹ).

Định kiến là thái độ tiêu cực, thường dựa trên sự khái quát hóa quá mức và thiếu thông tin chính xác về một nhóm người. Phân biệt đối xử là hành động cụ thể, thể hiện sự bất công và đối xử khác biệt với một nhóm người dựa trên định kiến.