Đề 8 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Hóa lý dược

TLC là kỹ thuật sắc ký đơn giản, nhanh chóng và hiệu quả để kiểm tra độ tinh khiết của dược chất, phát hiện các tạp chất, và định tính (xác định sự có mặt) của các thành phần trong mẫu.

Salting out là hiện tượng protein bị kết tủa khỏi dung dịch khi nồng độ muối tăng cao. Cơ chế chính là do ion muối cạnh tranh với protein để liên kết với các phân tử nước, làm giảm lượng nước có sẵn để hydrat hóa protein, dẫn đến protein kém tan và kết tủa.

Liên kết ion là tương tác tĩnh điện mạnh giữa các ion mang điện tích trái dấu, không thuộc phạm trù tương tác Van der Waals, vốn là các tương tác yếu hơn và liên quan đến sự phân cực hoặc dao động điện tử tạm thời.

Thẩm thấu ngược là quá trình tách chất tan khỏi dung môi bằng cách sử dụng áp suất cao hơn áp suất thẩm thấu. Trong dược phẩm, nó được ứng dụng để điều chế nước cất và nước pha tiêm vô khuẩn, loại bỏ vi khuẩn và các tạp chất khác.

Phương trình Henderson-Hasselbalch là công cụ cơ bản để tính pH của dung dịch đệm, dựa vào pKa của axit yếu và tỷ lệ nồng độ giữa dạng base liên hợp và axit yếu.

Độ hòa tan intrinsic (nội tại) được xác định trong điều kiện diện tích bề mặt và độ hòa tan bề mặt được chuẩn hóa (thường sử dụng đĩa nén dược chất). Mục đích là để đánh giá độ hòa tan thực sự của dược chất, loại bỏ ảnh hưởng của các yếu tố bề mặt.

Hệ keo đặc trưng bởi kích thước hạt phân tán nằm trong khoảng từ 1 nanomet đến 1 micromet. Kích thước này lớn hơn hạt trong dung dịch thực sự (nhỏ hơn 1 nm) và nhỏ hơn hạt trong huyền phù (lớn hơn 1 micromet).

Kích thước lô sản xuất (batch size) không có tác động trực tiếp đến độ ổn định hóa học của dược chất. Các yếu tố như nhiệt độ, ánh sáng và độ ẩm đều có thể gây ra các phản ứng phân hủy, oxy hóa, thủy phân, ảnh hưởng đến độ ổn định của dược chất.

Hằng số nghiệm pháp (tonicity) liên quan đến áp suất thẩm thấu của dung dịch so với dịch sinh lý. Trong thuốc nhỏ mắt, việc đảm bảo đẳng trương (isotonic) là rất quan trọng để tránh gây kích ứng hoặc tổn thương cho mắt do sự chênh lệch áp suất thẩm thấu.

Chất nhũ hóa (emulsifier) hoạt động bằng cách giảm sức căng bề mặt giữa pha phân tán (thường là dầu) và pha liên tục (thường là nước) trong nhũ tương. Việc giảm sức căng bề mặt giúp ổn định hệ nhũ tương, ngăn chặn sự kết tụ và tách lớp của các pha.

pH của môi trường là yếu tố hóa học, có thể ảnh hưởng đến độ ổn định của nhũ tương thông qua ảnh hưởng đến chất nhũ hóa hoặc sự ổn định của các pha. Các yếu tố còn lại (nhiệt độ, ánh sáng, lực cơ học) là các yếu tố vật lý.

Aging (lão hóa) của gel là quá trình xảy ra theo thời gian, đặc trưng bởi sự mất nước (syneresis) và co thể tích của gel, dẫn đến sự thay đổi cấu trúc và tính chất ban đầu của gel.

Hiện tượng lắng cặn (sedimentation) trong huyền phù là do tác dụng của trọng lực lên các hạt phân tán có mật độ khác với môi trường phân tán. Các hạt nặng hơn môi trường sẽ lắng xuống đáy, còn hạt nhẹ hơn có thể nổi lên trên.

Flocculation là quá trình tạo thành các tập hợp hạt lỏng lẻo (flocs) trong huyền phù, các flocs này dễ dàng phân tán lại khi khuấy trộn. Coagulation (keo tụ) tạo thành các kết tụ chặt chẽ hơn, khó phân tán lại và thường dẫn đến lắng cặn không обратимый.

Hằng số phân ly axit (Ka) là thước đo độ mạnh của axit. Giá trị Ka càng lớn, axit càng mạnh, nghĩa là khả năng phân ly proton (H+) trong nước càng lớn.

Màu sắc của dược chất không có tác động trực tiếp đến quá trình hòa tan. Các yếu tố khác như diện tích bề mặt, độ hòa tan và độ nhớt đều ảnh hưởng đến tốc độ hòa tan.

Entropy (S) là đại lượng nhiệt động đo mức độ hỗn loạn hay sự phân tán năng lượng của hệ. Trong quá trình đẳng nhiệt, đẳng áp, sự thay đổi entropy là một yếu tố quan trọng xác định tính tự diễn biến của quá trình cùng với enthalpy.

Phương trình Noyes-Whitney là mô hình toán học mô tả tốc độ hòa tan của chất rắn trong môi trường lỏng. Phương trình này cho thấy tốc độ hòa tan tỉ lệ thuận với diện tích bề mặt, gradient nồng độ và hằng số hòa tan, tỉ lệ nghịch với bề dày lớp khuếch tán.

DSC là kỹ thuật phân tích nhiệt đo sự khác biệt về nhiệt lượng cần thiết để duy trì nhiệt độ của mẫu và chất chuẩn khi chúng được nung nóng hoặc làm lạnh theo chương trình nhiệt độ. Nó được sử dụng để xác định điểm nóng chảy, nhiệt độ chuyển pha, và các quá trình nhiệt khác của dược chất.

Axit yếu ít tan trong nước ở pH thấp (môi trường axit). Khi pH tăng lên (môi trường kiềm), axit yếu bị ion hóa nhiều hơn, tạo thành dạng muối tan tốt hơn trong nước, do đó độ tan tăng lên.

Reology (lưu biến học) là khoa học nghiên cứu về sự biến dạng và chảy của vật chất. Trong dược phẩm, reology của chất lỏng (như dung dịch, hỗn dịch, nhũ tương) rất quan trọng, ảnh hưởng đến khả năng bơm, rót, trải đều và cảm quan khi sử dụng.

Tá dược dính (binder) được thêm vào công thức viên nén để tạo lực kết dính giữa các tiểu phân bột dược chất và tá dược, giúp bột kết lại thành khối hạt hoặc viên có độ cứng và độ bền cơ học cần thiết.

Polymorph là hiện tượng một chất rắn có thể tồn tại ở hai hay nhiều dạng cấu trúc tinh thể khác nhau, mỗi dạng có tính chất vật lý và hóa học khác nhau (như độ hòa tan, điểm nóng chảy).

Syneresis là hiện tượng mất nước và co thể tích của gel theo thời gian, dẫn đến sự tách pha lỏng (dung môi) ra khỏi mạng lưới gel. Đây là một dạng mất ổn định thường gặp ở gel.

Theo định luật Van`t Hoff về áp suất thẩm thấu, áp suất thẩm thấu của dung dịch loãng tỉ lệ thuận với nồng độ mol của chất tan và nhiệt độ tuyệt đối, ít phụ thuộc vào bản chất và khối lượng phân tử của chất tan (đối với chất tan không điện ly).

Tá dược thân nước trong thuốc mỡ tạo nền thuốc dễ rửa trôi bằng nước, thích hợp cho các chế phẩm cần dễ dàng loại bỏ sau khi sử dụng hoặc khi cần dẫn dược chất tan trong nước.

Phương pháp BET là kỹ thuật hấp phụ khí được sử dụng rộng rãi để xác định diện tích bề mặt riêng của vật liệu dạng bột, bao gồm cả dược chất. Diện tích bề mặt riêng là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến độ hòa tan, tốc độ phản ứng và các tính chất khác của dược chất.

Định luật Fick thứ nhất khẳng định rằng tốc độ khuếch tán (flux) tỉ lệ thuận với gradient nồng độ, nghĩa là tốc độ khuếch tán càng cao khi sự chênh lệch nồng độ giữa hai vùng càng lớn.

Phương pháp BET được sử dụng để xác định diện tích bề mặt riêng, không phải kích thước hạt. Các phương pháp còn lại (kính hiển vi quang học, rây sàng, tán xạ ánh sáng laser) đều có thể được sử dụng để xác định kích thước hạt hoặc phân bố kích thước hạt của bột dược chất.

Chất hoạt diện (surfactant) có cấu trúc phân tử lưỡng tính, gồm một đầu ưa nước (polar head) và một đuôi kỵ nước (non-polar tail). Cấu trúc này cho phép chúng tập trung tại bề mặt phân chia pha, làm giảm sức căng bề mặt.