Đề 12 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Hoá dược

Liên kết cộng hóa trị là liên kết mạnh và bền vững, trong khi liên kết ion, van der Waals, và hydro là các tương tác không cộng hóa trị yếu hơn nhưng linh hoạt và quan trọng trong tương tác thuốc - thụ thể. Câu hỏi hỏi *KHÔNG phải* là tương tác không cộng hóa trị.

Sinh khả dụng là thước đo tốc độ và mức độ hoạt chất từ một dạng bào chế thuốc đi vào tuần hoàn chung và có mặt tại nơi tác dụng. Nó đánh giá khả năng hấp thu của thuốc.

Chuyển dạng thuốc sang dạng muối là một chiến lược phổ biến trong bào chế để cải thiện các đặc tính lý hóa của thuốc, đặc biệt là độ tan trong nước và độ ổn định, từ đó ảnh hưởng đến sinh khả dụng và hiệu quả điều trị.

Tiền chất (prodrug) là hợp chất được thiết kế để không hoặc ít hoạt tính dược lý in vitro, nhưng sau khi vào cơ thể sẽ được chuyển hóa thành dạng hoạt chất có tác dụng điều trị.

Chiral switch là chiến lược chuyển đổi từ việc sử dụng hỗn hợp racemic (hỗn hợp 50:50 của hai đồng phân quang học) của một thuốc sang sử dụng một đồng phân quang học duy nhất, thường là đồng phân có hoạt tính dược lý tốt hơn hoặc ít tác dụng phụ hơn.

Độ chọn lọc của thuốc thể hiện khả năng thuốc ưu tiên tác động lên mục tiêu sinh học cụ thể (ví dụ thụ thể, enzyme) liên quan đến bệnh, trong khi ít tác động lên các mục tiêu khác, giúp giảm thiểu tác dụng phụ không mong muốn.

Mục tiêu tối ưu hóa cấu trúc thuốc tập trung vào các yếu tố dược lý và dược động học để tăng hiệu quả và an toàn. Giảm chi phí sản xuất là mục tiêu kinh tế, không phải mục tiêu trực tiếp của tối ưu hóa cấu trúc thuốc trong hóa dược.

Nhóm mang được gắn vào tiền chất nhằm mục đích thay đổi các đặc tính lý hóa, dược động học của thuốc, thường để cải thiện hấp thu, phân phối, hoặc hướng đích thuốc đến vị trí tác dụng mong muốn.

Thuốc `small molecule` thường là các hợp chất hữu cơ nhỏ, tổng hợp hóa học, uống được. `Biologics` là các protein trị liệu lớn (ví dụ kháng thể, protein tái tổ hợp), sản xuất bằng công nghệ sinh học, kích thước lớn hơn và thường dùng đường tiêm.

Bioisostere là các nhóm thế hoặc phân tử có tính chất vật lý và hóa học tương tự, khi thay thế cho nhau trong một phân tử thuốc có thể duy trì hoặc thậm chí cải thiện hoạt tính sinh học mong muốn, đồng thời có thể cải thiện các đặc tính dược động học hoặc giảm độc tính.

Thuốc `me-too` là các thuốc tương tự về cấu trúc và cơ chế tác dụng so với các thuốc đã có trên thị trường. Ưu điểm chính là giảm rủi ro thất bại và rút ngắn thời gian phát triển vì đã có nhiều thông tin về mục tiêu, cơ chế, và độc tính từ thuốc gốc.

Phản ứng pha I là các phản ứng chức năng hóa, bao gồm oxy hóa, khử và thủy phân, thường được xúc tác bởi enzyme cytochrome P450, nhằm biến đổi thuốc thành các chất chuyển hóa phân cực hơn.

Thuốc dùng đường tiêm tĩnh mạch đi trực tiếp vào tuần hoàn chung, hoàn toàn tránh được chuyển hóa lần đầu ở gan. Các đường dùng khác như uống, dưới lưỡi, trực tràng có thể bị chuyển hóa lần đầu ở các mức độ khác nhau, nhưng đường tiêm tĩnh mạch là đường dùng tránh được hiện tượng này tốt nhất.

Lipinski`s Rule of 5 là một tập hợp các quy tắc giúp dự đoán khả năng một phân tử thuốc có sinh khả dụng tốt khi dùng đường uống. Các quy tắc này dựa trên các đặc tính lý hóa như khối lượng phân tử, độ lipophilicity (logP), số lượng liên kết hydro donor và acceptor.

Pharmacophore là tập hợp các đặc điểm cấu trúc 3D cần thiết để đảm bảo hoạt tính sinh học của một phân tử thuốc. Nó mô tả các nhóm chức năng và vị trí tương đối của chúng quan trọng cho tương tác với mục tiêu sinh học.

QSAR là phương pháp định lượng mối liên hệ giữa cấu trúc hóa học và hoạt tính sinh học. Nó sử dụng các mô hình toán học để dự đoán hoạt tính dựa trên các thông số cấu trúc.

Độ tan, độ thấm, thời gian làm rỗng dạ dày và chuyển hóa lần đầu đều ảnh hưởng đến hấp thu thuốc đường uống. Phương pháp sản xuất ảnh hưởng đến chất lượng và độ ổn định, nhưng không trực tiếp ảnh hưởng đến quá trình hấp thu thuốc *trong cơ thể*.

Gan là cơ quan chính thực hiện chuyển hóa thuốc, và enzyme cytochrome P450 có nồng độ cao nhất ở gan, đặc biệt là trong lưới nội chất trơn của tế bào gan.

Vòng thơm là cấu trúc phổ biến trong nhiều thuốc. Chúng có tính kỵ nước và có thể tham gia vào các tương tác kỵ nước và π-π stacking với các amino acid thơm trong thụ thể, góp phần vào ái lực và tính đặc hiệu của thuốc.

Thuốc đối kháng thụ thể gắn vào thụ thể nhưng không kích hoạt đáp ứng sinh học. Thay vào đó, chúng cạnh tranh với chất chủ vận để gắn vào thụ thể, ngăn chặn hoặc giảm tác dụng của chất chủ vận.

Nhiễu xạ tia X là phương pháp phổ biến để xác định cấu trúc 3D của protein và các phân tử sinh học lớn ở độ phân giải cao, rất quan trọng trong thiết kế thuốc dựa trên cấu trúc.

Liên kết cộng hóa trị tạo thành liên kết mạnh và bền vững, thường gặp trong cơ chế ức chế enzyme không hồi phục, nơi thuốc gắn chặt và vô hiệu hóa enzyme vĩnh viễn.

Scaffold hopping là chiến lược thiết kế thuốc nhằm tìm kiếm các phân tử mới có hoạt tính tương tự nhưng cấu trúc khung khác biệt so với thuốc gốc. Điều này có thể giúp cải thiện tính chất thuốc, vượt qua bằng sáng chế, hoặc tìm ra thuốc có hồ sơ độc tính tốt hơn.

High-throughput screening (HTS) là phương pháp sàng lọc tốc độ cao, tự động hóa quá trình kiểm tra hoạt tính sinh học của hàng ngàn, thậm chí hàng triệu hợp chất một cách nhanh chóng trên các mục tiêu sinh học, giúp tìm ra các `hit` tiềm năng trong phát triển thuốc.

Thiết kế thuốc dựa trên phối tử sử dụng thông tin về các phân tử đã biết có hoạt tính trên mục tiêu (ligand) để xây dựng mô hình và dự đoán hoạt tính của các phân tử mới. Phương pháp này hữu ích khi không có cấu trúc 3D của protein mục tiêu.

Phản ứng pha II là các phản ứng liên hợp, gắn thêm các nhóm phân cực (ví dụ glucuronic acid, sulfate) vào thuốc hoặc chất chuyển hóa pha I, làm tăng đáng kể độ phân cực và khả năng hòa tan trong nước, giúp thuốc dễ dàng bị thải trừ qua thận hoặc mật.

Bào chế thuốc là quá trình chuyển hoạt chất thuốc thành dạng thuốc hoàn chỉnh (ví dụ viên nén, thuốc tiêm, kem bôi) đáp ứng các tiêu chí về an toàn, hiệu quả, ổn định, và tiện dụng cho bệnh nhân.

Trong hóa dược và sinh học phân tử, `ligand` là một thuật ngữ chung chỉ bất kỳ phân tử nào (nhỏ hoặc lớn) có khả năng gắn kết đặc hiệu với một biomacromolecule, thường là protein hoặc DNA, để tạo ra một hiệu ứng sinh học.

Liên kết hydro tuy không mạnh bằng liên kết cộng hóa trị nhưng đủ mạnh để tạo tương tác ổn định và có tính định hướng cao. Sự hình thành liên kết hydro giữa thuốc và thụ thể góp phần vào tính đặc hiệu của tương tác.

Chất ức chế cạnh tranh gắn vào vị trí hoạt động của enzyme, cạnh tranh với cơ chất. Tăng nồng độ cơ chất có thể `đẩy` chất ức chế ra khỏi enzyme. Chất ức chế không cạnh tranh gắn vào vị trí khác vị trí hoạt động, làm thay đổi cấu trúc enzyme và không thể bị loại bỏ bằng cách tăng nồng độ cơ chất.